________________
405
હૃદય નયન નિહાળે જગધણી
* પ્રશ્ન એ ઉદ્ભવે કે કર્મધારાની કાર્યશક્તિ શું છે ? એના સમાધાનમાં કહે છે...
કોઈની પાંચ-દસ ગાળો સાંભળી તે સમયે એ ભાષાવર્ગણાના પુદ્ગલો સ્વરૂપ દ્રવ્યને પામી ક્રોધનું બાહ્ય વાતાવરણ સર્જાય છે અને સાથે સત્તામાં રહેલા ક્રોધ મોહનીયના દલિકો ઉદયાવલિકામાં આવી પહોંચવાથી જીવને ક્રોધનું આંતરિક વાતાવરણ ઊભું થાય છે.
આ તો માત્ર ઉદયાવલિકાની ઘટનાની વાત છે. એ અત્યંત તુચ્છક્ષુલ્લક સમયની છે. પરંતુ આ કર્મધારાની સાથે સાથે જો વિવેકની જ્ઞાનધારા ચાલતી રહે તો, ઉદયાવલિકા પછી જે કર્મની લતા ઉદયમાં આવનાર છે, તેમાં સ્થિતિઘાત, રસઘાતાદિની અત્યંત સંભાવના રહે. જેનાથી અલ્પ સત્ત્વવાળા કર્મો ઉદયમાં આવવાથી કર્મની શક્તિ હણાઈ જાય છે. અને તે જ વખતે વર્તમાનનો વિવેક પણ સતત ચાલુ હોવાથી તે કર્મધારા અકિંચિકર બની જાય છે. આ સાધના માર્ગ છે; જેમાં મોહનીય કર્મના ઉદયને ન વેદતાં મોહનીયના ક્ષયોપશમને અનુસરવાપણું રહે છે, જે મોક્ષમાર્ગ છે. ' ,
વળી આ સ્થિતિને સુસ્પષ્ટ સમજવા માટે વાસ્તવિક પ્રક્રિયાનું જ્ઞાન હોવું જરૂરી છે. બાહ્ય ઘટના તો ક્રોધનું બાહ્ય દેશ્ય સર્જીને કૃતાર્થ થઈ જાય છે. પણ બાહ્ય ઘટનામાં કે ક્રોધના બાહ્ય દૃશ્યમાં કારકતા નથી. કારકતા તો આત્મા તે વખતે પોતાનામાં રહેલ વિવેક કે અવિવેક એમાંથી શેનું આલંબન લે છે, તેની ઉપર નિર્ભર છે.
હવે અહીં અવિવેકનું આલંબન લેનાર જીવની ભૂલ એ થશે કે, ટૂંક સમયમાં જ ઉદયમાં આવનાર કર્મોની સ્થિતિ અને રસની વૃદ્ધિ કરશે. જેના ઉદયકાળે તે સાનુબંધ ક્રોધનું સેવન કરશે. પરંતુ જો જીવ જાગૃત રહી આ
ત્રિકાળી ઘુવ તત્ત્વ તો વીતરાગ જ છે. રાગ તો પર્યાયમાં છે.
