________________
શ્રી શ્રેયાંસનાથજી
404
તરફ લઈ જતી નથી કે ભવનિસ્તાર કરનારી નથી. આ પ્રક્રિયામાં જીવ કર્મના ઉદયને અનુસરે છે. જ્યારે મોહનીયકર્મના ક્ષયોપશમથી પ્રાપ્ત, સમ્યમ્ દર્શન-જ્ઞાન-ચારિત્ર સહિત સ્વરૂપના લક્ષ્ય કરાતી સ્વરૂપક્રિયા, ક્ષાયિક ભાવમાં લઈ જઈ સ્વરૂપસ્થ-આત્મસ્થ બનાવનારી ક્રિયા આધ્યાત્મિક ક્રિયા છે. આ પ્રક્રિયામાં કર્મની પ્રાધાન્યતા નથી પણ જ્ઞાનની પ્રાધાન્યતા છે. એ જ્ઞાનક્રિયા અર્થાત્ જ્ઞાનધારા છે. પાંચ સમવાયી કારણોમાંના એક કારણ પુરુષાર્થની ક્રિયાશીલતા સમ્યત્વની પ્રાપ્તિથી છે.
પુરુષાર્થ ક્યાં કરવાનો છે ? તે યથાર્થરૂપે સમજી લેવા જેવું છે.
૧) સાધનાનો પ્રશ્ન એટલો મહત્વનો નથી જેટલો દોષના નિદાનનો છે. ૨) આચરણ એટલું કઠિન નથી જેટલી મુશ્કેલ યથાર્થ સમજણ છે. ૩) ત્યાગ એટલો તનાવપૂર્ણ નથી જેટલું ત્રાસદાયક ભ્રમનું નિરસન છે. - સમજણને સ્પષ્ટ કર્યા વિના આચરણના સ્તરે આપણે ઉતરી પડ્યા હોવાથી, ધર્મ કરવા છતાં આજે પરિણામ મળતું નથી; એ હકીકત છે જેનો સ્વીકાર કરવો જ રહ્યો.
એ માટે કર્મધારા અને જ્ઞાનધારાને યથાર્થ સમજવી પડશે. કર્મો દ્રવ્ય-ક્ષેત્ર-કાળ-ભાવ અને ભવને આશ્રયીને ઉદયમાં આવે છે. પરંતુ આ કર્મની તાકાત માત્ર દૃશ્ય સુધીની સીમિત છે. દૃષ્ટા એની જ્ઞાનધારામાં રહી કર્મધારાથી મુક્ત થઈ કર્મની અસરથી નિર્લેપ રહી શકે છે. સાધકે આ તત્ત્વજ્ઞાન સમજવું જ પડશે. આ તત્ત્વજ્ઞાન જો સાધકને સ્પષ્ટપણે સમજાઈ જાય, તો પછી જ્ઞાનધારામાં સહજપણે પ્રવાહિત થઈ શકાય.
૧) કર્મોની તાકાત માત્ર સંયોગો પર છે. વિવેકની તાકાત અભિગમ પર છે. ૨) કર્મોની તાકાત માત્ર સામગ્રી પર છે. વિવેકથી સમાધિ સુશક્ય બની શકે છે.
જ્યાં સુધી કરવા ઉપર, ક્રિયા ઉપર અને કર્તાભાવ ઉપર જેર છે,
ત્યાં સુધી જ્ઞાયક તત્ત્વ નહિ ઓળખાય, નહિ પકડાય.
