________________
591
. હૃદય નયન નિહાળે જગધણી
આત્મા પોતાના આત્મઘરમાં અર્થાત્ સમતા-સમાધિમાં કરવો જોઈએ. વિધિ-પ્રતિષેધનું આલંબન લીધા પછી આત્મા આત્મઘરમાં ઠરવાને બદલે મારા-તારાપણાની, સાચા-ખોટાપણાની, સારા-ખરાબપણાની, કલેશસંઘર્ષની ભાવનાઓ-વિચારધારાઓ વ્યાપક બનતી હોય, તો તે વિધિ- - પ્રતિષેધ વાસ્તવમાં આત્માને પ્રાપ્ત કરાવનાર ન હોવાથી મુમુક્ષુ માટે સત્વરે ત્યાજ્ય બને છે.
જે બાહ્ય-અત્યંતર તપનું વિધાન જ્ઞાનીઓએ મોક્ષની પ્રાપ્તિ માટે બતાવ્યું છે, તે તપ દ્વારા માત્ર શરીરનું શોષણ જ થતું હોય તો તે તપ મુમુક્ષુ માટે ઉપયોગી બનતો નથી. એમ જે શાસ્ત્રોનું અધ્યયન, આત્માને ઓળખી સમતાને સાધવા માટે છે, તેના દ્વારા પોતાના નામના, કીર્તિ, યશ, અહંકાર વગેરે વધારાતા હોય, તો તે શાસ્ત્ર અધ્યયન મુમુક્ષુ માટે કાર્ય સાધક થતું નથી. - આ રીતે દરેકે દરેક અનુષ્ઠાન પાછળ એકમાત્ર આત્મ પ્રાપ્તિનું લક્ષ્ય સંકળાયેલું રહેવું જોઈએ. તે સિવાય આલોક કે પરલોક સંબંધી કોઇપણ ભાવ તેમાં ભળવો જોઈએ નહિ. આ લોકમાં યશ, નામના, કીર્તિ, પ્રતિષ્ઠા, પૂજા, પ્રશંસાદિની ઈચ્છા તેમજ પરલોકમાં દેવી સુખોની કામનાથી કરાતી વિધિ-નિષેધાત્મક ક્રિયાથી અવિરુદ્ધપણે અર્થાત્ સરળપણે આત્મા પ્રાપ્ત થતો નથી એટલે કે વિપરીત આશયથી કરાતી ધર્મની ક્રિયાથી જીવને સંસારમાં ભટકવું પડે છે. મોક્ષની પ્રાપ્તિ અલ્પકાળમાં એટલે કે શીધ્ર થતી નથી. કોઈપણ વસ્તુની સિદ્ધિમાં આશયશુદ્ધિ એ બહુ મહત્વનું અંગ છે. એ ન જળવાય તો કાર્યસિદ્ધિમાં મુશ્કેલી પડે, વિલબ થાય.
ત્યાગ, તપ, સંયમ, જ્ઞાન, સત્સંગ, વિનય, ભક્તિ કરવા દ્વારા પોતાના આત્માનો બોધ થાય અને જેવો બોધ થયો છે તેવો જ આત્મા
આત્માનું સ્વરૂપ વ્યાપક છે. તેથી આત્માના ગુણોને વ્યાપક બનાવવા તે સાઘના છે.
