________________
શ્રી શ્રેયાંસનાથજી 402
જે નિજ સ્વરૂપ સાધી આપી, સ્વરૂપસ્થ બનાવી સ્વભાવને પમાડે છે, તે જ ક્રિયાને અધ્યાત્મ ગણાવી શકાય. બાકી જે ક્રિયાથી, વિરૂપથી છૂટાતું ન હોય અને વિભાવમાં-પરભાવમાં જ રમવાપણું રહેતું હોય, તો તેવી ક્રિયા અધ્યાત્મ નથી પણ સંસારમાં રખડાવનારી સંસાર ક્રિયા છે.
શુભ તે જ છે, જે શુદ્ધમાં લઈ જાય. જે બાહ્યમાંથી અત્યંતરમાં લઈ જતી હોય, વ્યવહારમાંથી નિશ્ચયમાં લઈ જતી હોય, દ્રવ્યમાંથી ભાવમાં અને સ્વભાવમાં લઈ જતી હોય, પરસત્તામાંથી-પરાધીનતામાંથી સ્વસત્તામાં-સ્વાધીનતામાં લઈ જતી હોય અને કરવાપણામાંથી છોડાવી કૃતકૃત્ય કરી હોવાપણામાં સ્થિત કરતી હોય; તે ક્રિયા અધ્યાત્મ છે. એ જ્ઞાન-ધ્યાનરૂપ અંતરક્રિયા-સ્વરૂપક્રિયા છે. એમાં ઉપયોગને ઊંડાણમાં ઉતારીને ઠેઠ તળિયે અંતરતમમાં લઈ જવાનો હોય છે. જ્યાં સ્વનું સ્વની સાથે સંધાણ થતું હોય છે. ઉપયોગશુદ્ધિ અને ઉપયોગ-સ્થિરતાની પ્રાપ્તિ થતી હોય છે. સમુદ્રના પેટાળમાં સાચા રત્નો પ્રકાશી રહ્યાં હોય છે. મરજીવા મરણિયા બનીને સમુદ્રમાં ડૂબકી લગાવી સાગરના પેટાળમાં જાય છે, ત્યારે રત્નોને પામે છે. એમ દર્શન-જ્ઞાન-ચારિત્રરૂપ કેવળદર્શનકેવળજ્ઞાન-અનંતસુખ-અનંત આત્મ રમમાણતાને પામવા; સર્વથા અસંગ, એકાન્ત, મૌનમાં મનની પેલે પાર પહોંચવું પડે છે. આવી રીતે જે આત્માનું અનંતચતુષ્કાત્મક સ્વરૂપ છે, તેની પ્રાપ્તિને-તેના પ્રાગટ્યને અધ્યાત્મ કહેલ છે. તે સિવાય જે ક્રિયા વડે સંસારભાવવાળી ચાર ગતિ જ સધાતી હોય, તેને અધ્યાત્મની ક્રિયા માનવાની ભૂલ નહિ કરતાં તેને ફક્ત દ્રવ્યભાવવાળી બાહ્યક્રિયા જ સમજવી અને અત્યંતર સ્વરૂપક્રિયા માટે ઉદ્યમશીલ બનવું.
કઈ ક્રિયાને આધ્યાત્મિક ક્રિયા કહેવી એ અંગે દર્શનમોહ સાપેક્ષ વિચારણા કરવી જોઈએ, દર્શનમોહ નિરપેક્ષ ધર્મક્રિયાની વિચારણા
મનુષ્યભવ શુદ્ધિ સાથે સંકળાયેલ છે અને નહિ કે પુણ્ય સાથે.
