________________
શ્રી શ્રેયાંસનાથજી
400
દશા વરતે દેહાતીત, તે જ્ઞાનીના ચરણમાં, હો વંદન અગણિત.’’ કેવળી ભગવંતોને માત્ર દેહ છે; દેહ હોવા છતાં, પૂર્ણપણે દેહની અસરથી મુક્ત હોવાથી, સંપૂર્ણપણે, સહજ દેહાતીત છે. તેઓ દેહાતીત છે તેથી વિદેહી છે. સિદ્ધ ભગવંતો અદેહી છે અને તેથી સંસારથી સર્વથા મુક્ત છે. સંસારમાં જે કાંઇ દુઃખ છે, તે દેહ ધર્યાનું જ દુઃખ છે. દેહ નથી તો દુ:ખ નથી. અધ્યાત્મનું સઘળું પ્રયોજન, દુઃખથી મુક્ત અર્થાત્ જન્મમરણના ફેરામાંથી મુક્ત થવા માટે જ છે. અર્થાત્ અદેહી થવા માટે છે. અદેહી થવા માટે જ, દેહાધ્યાસ તોડી, દેહમોહ છોડી, દેહભાવ રહિત દેહાતીત વિદેહી બનવાનું છે.
સંસારી સંસારમાં છે અને એનામાં સંસાર છે. એ સંસાર સાગરમાં ખૂંપેલો-ડૂબેલો છે. મુનિગણ સંસારમાં છે પણ એમનામાં સંસાર નથી અર્થાત્ તે સંસારસાગરની સપાટી ઉપર તરનારા તરવૈયા છે. જ્યારે કેવળીભગવંતો-અરિહંતભગવંતો તો, સંસારથી પાર ઉતરી ગયેલ તરણતારણહાર જહાજ છે, જે સંસારસાગરની સપાટી ઉપર, સ્વયં તરી રહેલ છે અને અન્યના તારક તરીકેનું કાર્ય કરી રહ્યાં હોય છે. તેથી તેઓનું ‘તિન્નાણં તારયાણં’’ વિશેષણ સાર્થક છે.
નિજસ્વરૂપ જે કિરિયા સાથે, તેહ અધ્યાતમ લહિયે રે;
જે કિરિયા કરી ચઉગતિ સાધે, તે ન અધ્યાતમ કહિયે રે. શ્રી શ્રેયાંસ૦૩ પાઠાંતરે ‘સાધે'ને બદલે ‘સાધઇ’, ‘કહિયે’ને બદલે ‘કહિઇ’ એવો પાઠફેર છે.
શબ્દાર્થ ઃ જે ક્રિયાથી નિજસ્વરૂપ એટલે કે આત્મના પરમાત્મસ્વરૂપને સાધી શકાય-મેળવી શકાય તેને અધ્યાત્મ લેખી શકાય.
સ્વની ઓળખ એ જ્ઞાન છે અને સ્વનું અવિસ્મરણ એ ધ્યાન છે.
