________________
શ્રી ધર્મનાથજી 544
લક્ષ્ય કર્યાં હોત તો ધર્મ ઉગ્યા વિના અને પાંગર્યા વિના રહેત જ નહિ અને તેમ થયું હોત તો જરૂર અમૃતપાનનો રસાસ્વાદ થાત.
આત્માએ પોતાની ભીતરમાં રહેલ ટંકોત્કીર્ણ પ્રેમ સ્વરૂપ પરમાત્માની ખાત્રી કરી, તેને પ્રગટ કરવાના હેતુથી ક્યારે પણ ધર્મ કર્યો નથી, તેમજ દેવ-ગુરુએ બતાવેલ માર્ગ ઉપર દૃઢ વિશ્વાસ રાખી ધર્મ આદર્યો નથી. દરેક બાબતમાં પોતાના ડહાપણનો ડોયો ડહોળ્યો છે. ડખો-ડખલ કરી છે કારણકે એના જ ભગવાન સાથે એનો પ્રેમનો નાતો તૂટી ગયો છે, જે વિચાર કરવાથી સમજાય તેમ છે. પ્રભુ સાથે - પોતાની ભીતરમાં રહેલ પરમાત્મા સાથે પ્રેમનો સંબંધ હોય તો ક્યારે પણ અનંત સંસારનું પરિભ્રમણ રહે નહિ. સર્વથા એકલી બુદ્ધિથી જીવવામાં સ્વ અને પર એટલેકે આપણે અને આપણા પરિચયમાં આવતી વ્યક્તિ બન્ને વિરાધક બને છે. બન્નેના ભાવપ્રાણ બગડે છે. જ્યારે હૃદયથી જીવવામાં સ્વ અને પર બન્ને આરાધક બને છે: અનંતભવ ચક્ર ભ્રમણનું કારણ એકજ છે કે જીવ બુદ્ધિથીજ જીવ્યો છે. એને પરમાત્મા સાથેનો નાતો ક્યારે પણ જોડ્યો જ નથી. બુદ્ધિથી તો વસ્તુ તત્ત્વને માત્ર જાણવાનું છે પછી ઉપયોગ હૃદયનો કરવાનો છે. હૃદયનો ઉપયોગ કરવાથી અંતઃકરણ સુધરે છે. અંતઃકરણનો સુધારો એ ધર્મ છે પણ સુધરેલા અંતઃકરણને પોતાનું માનવાનું નથી પણ તેના દૃષ્ટા બનવાનું છે.
અંતઃકરણ દૃશ્ય છે, જ્ઞેય છે જ્યારે આત્મા સ્વરૂપે જ્ઞાતા-દૃષ્ટા પરમાત્મા છે. બન્ને વચ્ચે જ્ઞેય-જ્ઞાતા સંબંધ સ્થાપિત થવો જોઇએ. સંસારની પ્રવૃત્તિ તો ચાલવાની જ છે પણ પ્રભુ સાથે નાતો જોડવાનો લાભ એ થશે કે સંયોગોનો સમભાવે નિકાલ થશે અને તેથી ભીતરના ભગવાન નિરાવરણ થતાં જશે.
બહિરાત્મા માટે જેટલાં મોક્ષના લક્ષ્યવાળા અંતરાત્માઓ છે, તે સર્વ ગુરૂ છે અને જેટલાં પરમાત્મા છે તેટલાં દેવ છે.
