________________
539
હૃદય નયન નિહાળે જગધણી
नष्टो मोहो स्मृतिर्लब्धा, करिष्ये वचनं तव...
સમ્યક્ દર્શન પામવાથી અર્જુન યોગી કહેવાયો અને તેને સમ્યગ્ દર્શન પમાડનાર શ્રીકૃષ્ણ યોગેશ્વર કહેવાયા.
માનવદેહની આકૃતિ પણ ચૌદ રાજલોક પ્રમાણ છે. તેથી આ દેહની કિંમત રત્નચિંતામણિથી પણ અધિક છે. જ્ઞાની કહે છે કે હૈ ચેતન તારા દેહની અંદર તારા જ ભગવાન બિરાજ્યા છે, તેનો પ્રકાશ સૂર્યચંદ્રથી પણ અધિક છે, કર્મના પડલોથી તે અવરાયા છે, તેથી તને તારા પ્રમાત્મ સ્વરૂપના દર્શન થતા નથી. જેમ બાહ્ય જગતનું દર્શન ચક્ષુ દ્વારા થાય છે તેમ માનવ દેહની અંદર આખું વિશ્વ પથરાયેલું પડ્યું છે; તેને જ્ઞાનીઓએ આંતર જગત તરીકે ઓળખાવ્યું છે. જેમ બહારનું જગત અજાયબીથી ભર્યું છે તેમ આંતર વિશ્વ પણ તેનાથી અધિકતમ અજાયબીથી ભર્યું છે.તે અજાયબીઓની વચ્ચે તારા પરમાત્મા અંદરમાં બિરાજ્યા છે. તેની શોધમાં બહારના ચક્ષુ બીનઉપયોગી છે. આંતર શોધમાં ઉપયોગી થાય તેવા આંતરનયનને ત્રીજું લોચન કહી ઓળખાવ્યું છે. તેનું સ્થાન મસ્તકના મધ્યભાગે જ્યાં તિલક કરીએ છીએ તે ભાગમાં ખોપરીની અંદરમાં એક ઇંચ ઊંડાણમાં છે, જ્યાં તે બીડાયેલી અવસ્થામાં રહેલ છે. તેનું કાર્ય ભીતરમાં નિરીક્ષણ કરવાનું છે. કર્મ અને ધર્મ એમ બે પાસા પણ માનવદેહની રચનામાં કાર્ય કરી રહ્યા છે. હાલ તો આત્મા દિવસરાત કર્મ કાર્યમાંજ છે. ધર્મ જેવી વસ્તુ જ તેને હૈયે બેઠી નથી. અંદરના લોચનને ખૂલવા માટે ધર્મરૂપ શુદ્ધજલનું સિંચન જોઈએ જે આજ સુધી જીવને મળ્યું નથી, તેથી તે બીડાયેલી અવસ્થામાં જ પડ્યું છે.
આજ વાતનું સમર્થન કરતાં આત્મજ્ઞાની-આત્મદર્શી મહાપુરુષ લખે છે કે
-
પરમાં સ્વ દૃષ્ટિ જેવી કોઈ ભયંકર ભુલ તથી
