________________
શ્રી ધર્મનાથજી
538
ध्यान मूलं गुरोर्मूर्ति, मोक्षमूलं गुरोः कृपा
મહાભારતના પ્રસંગમાં અર્જુન જેવા આત્માને પોતાના સારથિ તરીકે નિઃશસ્ત્ર એવા પણ જ્ઞાનાવતાર, ક્ષાયિક સમકિતીના ધણી, યોગની છઠ્ઠી કાન્તાદૃષ્ટિ સુધી પહોંચેલા શ્રીકૃષ્ણ મળ્યા, તો તેમણે કર્તવ્યનું ભાન ભૂલી હતાશ અને નિરાશ થયેલા અને કાયર બની સંન્યાસમાર્ગને સ્વીકારવા તૈયાર થયેલા, કર્તવ્યભ્રષ્ટ થયેલી ચેતનાવાળા અર્જુનને કર્તવ્યનો ખ્યાલ આપી જગાડ્યો; તેના કર્તવ્યનું ભાન કરાવ્યું કે હે અર્જુન ! તું ક્ષત્રિય છે, તારું કર્તવ્ય હાલના તબક્કે સંન્યાસ નહિ પણ આતતાયી બનેલા દુષ્ટ કૌરવોના અન્યાયી અને અમાનુષી વર્તનથી પીડાતી પ્રજાને ઉગારી તેમનું રક્ષણ કરવાનુ છે. શ્રીકૃષ્ણ અર્જુનને એમ નથી કહેતાં કે ‘“તું યુદ્ધ કર!’’ પણ એમ કહે છે કે ‘‘તું કર્તવ્યનું પાલન કર!’’ કર્તવ્યનું પાલન કરનાર ક્યારે પણ અશુભકર્મોથી પોતાની જાતને બાંધતો નથી તેમજ ક્યારે પણ દુર્ગતિમાં જતો નથી. દુષ્ટોના અન્યાયી વર્તનથી પીડાતી પ્રજાને બચાવવી એ ક્ષત્રિયનો પરમધર્મ છે. એ ધર્મને ચૂકીને સંન્યાસ સ્વીકાર કરવાની વાત કરતા અર્જુનને, શ્રીકૃષ્ણ તેમ કરવાની ના કહે છે અને કર્તવ્ય પાલન પર જ ભાર મૂકે છે; આ તેમનામાં રહેલ મહાવિવેક છે. કર્તવ્ય પાલનની સામે તેને ગૌણ કરીને બીજો કોઇ પણ ધર્મ તે વખતે મહાન બની શકે નહિ. શ્રીકૃષ્ણના કરૂણાપુત હૃદયમાંથી નીકળેલા વિવેકયુક્ત વચનોને સાંભળતા, અર્જુન પાત્ર હોવાથી તેનો મોહ નાશ પામે છે, તેને કર્તવ્યનો ખ્યાલ આવે છે. શ્રીકૃષ્ણના પ્રભાવે અર્જુન યુદ્ધની ભૂમિપર સમ્યગ્દર્શનને પામે છે. મહાભારતના રચયિતા વ્યાસઋષિ તે પ્રસંગને આ રીતે ઉપસાવે છે કે
મિથ્યાત્વ, અવિરતિ અને કષાયથી કર્મબંધ નહિ કરવો, તે નિશ્ચયથી પંય મહાવ્રત છે. સ્વરૂપ ન હણાય તેની, તે શ્રેષ્ઠ સાધના છે.
