________________
શ્રી ધર્મનાથજી
528
ચારિત્રઃ જે આવી પ્રતીતિ જીવની રે, જાણ્યો સર્વથી ભિન્ન અસંગ; તેવો સ્થિર સ્વભાવ જે ઉપજે રે, નામ ચારિત્ર તે અણલિંગ.. મૂળ મારગ સાંભળો જિનનો રે.
અહિંયા જ્ઞાન સાથે ખાસ શબ્દ મૂકીને આત્મજ્ઞાન સિવાયના બીજા જ્ઞાનની બહુ મહત્તા આંકી નથી. શાસ્ત્રજ્ઞાન પણ જો આત્મસ્વરૂપ પામવાના લક્ષ્ય હોય તો જ તેની કિંમત છે. બાકી તો અભવ્યના નવ પૂર્વના જ્ઞાનની પણ કોઇ કિંમત નથી. ધર્મ જિનેશ્વરના ચરણ ગ્રહવા એટલે તેમના જેવા જ પોતાના શુદ્ધ જ્ઞાન-દર્શન-ચારિત્ર છે; તેમ શ્રદ્ઘા કરી નિરંતર ઉપયોગને શુદ્ધાત્માની દિશામાં વાળતા રહેવું. આ રીતે કરનાર કોઇપણ આત્મા નવા કર્મો બાંધતો નથી પણ જુના કર્મોની સંવર પૂર્વક નિર્જરા કર્યા જ કરે છે.
વ્યવહાર ધર્મમાં આત્માએ નિરંતર સત્સંગ અને પ્રભુભક્તિ કરવાની છે. જ્ઞાનીનું વચન છે કે જ્યાં સુધી શુદ્ધાત્મા ન મળે ત્યાં સુધી સત્સંગના ભીડામાં પડ્યા રહેજો, એક ક્ષણ પણ સત્સંગની બહાર જતા નહિ; તો જ તમારો આત્મા અશુભ કર્મના બંધથી બચશે. સત્સંગ અને પ્રભુભક્તિ છોડનારને સદ્ગતિ પામવી બહુ મુશ્કેલ છે. જેમ વ્યવહાર ધર્મમાં સત્સંગ અને પ્રભુભક્તિ, એ અંત્યંત બળવાન સાધન છે; તેમ નિશ્ચય ધર્મમાં આત્માએ જ્ઞાનયોગ સાધવાનો છે અર્થાત્ પોતાના જ્ઞાનોપયોગને પોતાના સ્વરૂપ સાથે જોડવાનો છે. સત્સંગ અને પ્રભુભક્તિ કરવાથી અંદરમાં રહેલ કર્મ પાતળા પડતા જાય છે અને તે પાતળા થયેલા કર્મ જ્ઞાનયોગ સાધતા નિર્જરી જાય છે. જ્ઞાનયોગ એ શુદ્ધ તપ છે અને તે આત્મામાં રમણતા કરવા સ્વરૂપ છે.
ખંડનાત્મક પદ્ધતિને ખતમ કરવા માટે જ્ઞાની ભગવંતે સ્યાદ્વાદ આપેલ છે. કોઈપણ વિકલ્પમાં ન બંઘાવા માટે અને નિર્વિકલ્પતાનું લક્ષ્ય રાખવા માટે જ્ઞાની ભગવંતે સ્યાદ્વાદ દર્શન પ્રરૂપેલ છે.
