________________
સાહિત્યમાં વિશેષ મહત્ત્વનું સ્થાન ધરાવે છે. આ કથાઓ લેકજીવનમાં વણાઈ ગઈ છે. આ નદી મૂમલ તથા મહેન્દ્ર પિતાની પ્રિયતમા મૂમલને મળવા માટે, તેની સાથે પ્રેમ કરવા માટે રેજ ઊંટડી પર બેસીને અહીં આવ્યા કરતા હતા. આ ઈતિહાસપ્રસિદ્ધ પ્રેમીઓની યાદને સદૈવ તાજી રાખવા માટે લૌદ્રવામાં ઝૂમલની મેડી આજે પણ છે. પ્રેમીજન આને જોઈને એવો સુખદ અનુભવ કરે છે, કે જે વર્ણનાતીત છે. હવે તે કાકનદી ફક્ત ચોમાસામાં જ વહે છે, પરંતુ પહેલાં બારેમાસ તેમાં પાણી રહેતું. કદાચ તે વખતે મૂમલ તથા મહેન્દ્રની પ્રણયકિડા અહીં ચાલ્યા કરતી હતી અને પાણીથી ભરેલ નદી તેમની સાક્ષી બની રહેતી હતી. હાલ તે નથી મૂમલ કે મહેન્દ્ર, કે નથી કાક નદીમાં પાણી.
કાક નદીથી સીધે યાત્રાળુ લૌદ્રવાના મુખ્ય મંદિરે પહોંચે છે. તેમના મંદિરના દર્શન માટે એક અજબ તાલાવેલી જાગ્રત થાય છે. મંદિરમાં પ્રવેશ કરતાં જ ચેકમાં એક મોટું મુખ્ય તરણું જોવામાં આવે છે. જેસલમેરમાં રહેલ મંદિરનાં તોરણે કરતાં આ તરણુ ઘણું જ આકર્ષક અને અત્યંત સુંદર પણ છે. તેરણની નીચેથી થઈને યાત્રાળુ મૂળનાયક ચિંતામણિ પાર્શ્વનાથજીની શ્યામ મૂર્તિનાં દર્શન કરીને વર્ષોની પોતાની તીવ્ર અભિલાષાને પૂર્ણ કરીને મહાન આનંદને અનુભવ કરે છે. સહસ્ત્રફણા પાર્શ્વનાથની આ મૂતિ કસોટીપથ્થરમાંથી બનાવેલ છે. જેવામાં આ મંદિર તદ્દન નવું જ લાગે છે, પરંતુ ખરી રીતે તેવું નથી. લૌકવા નાશ પામ્યા પછી અહીંની પ્રાચીન મૂર્તિ ઓ જેસલમેર લઈ જવામાં આવી હતી તે પ્રાચીન જગ્યા પર હાલના મંદિરને જીર્ણોદ્ધાર કરવામાં આવેલ છે.
૧. ખરી રીતે જોતાં તે આ પથ્થર શાને છે, તેને નિર્ણય હજુ પણ થઈ શિકતું નથી.