________________
૪
સૂત્રસંવેદના-૫
માવત: ધર્મ-નિહિત-નિન-વિત્ત:, સર્વસ્વ નીવરાશેઃ ।
सर्वान् क्षमयित्वा, अहम् अपि सर्वस्य क्षाम्यामि ||३||
ભાવથી ધર્મને વિશે સ્થાપિત કરેલા ચિત્તવાળો હું સર્વ જીવરાશિ સંબંધી (મારા) સર્વ (અપરાધોની) ક્ષમા માંગીને, હું પણ તે સર્વના (સર્વ અપરાધોની) ક્ષમા આપું છું. ૩
વિશેષાર્થ :
आयरिय उवज्झाए, सीसे साहम्मिए कुल-गणे अ । जे मे केइ कसाया, सव्वे तिविहेण खामेमि ।।१।।
આચાર્ય, ઉપાધ્યાય, શિષ્ય, સાધર્મિક, કુલ અને ગણ પ્રત્યે મેં જે કાંઈ કષાયો કર્યા હોય તે સર્વ માટે હું મન, વચન, કાયાથી ક્ષમા માંગુ છું.
આયરિય - આચાર્યના વિષયમાં
અરિહંત ભગવાનની અનુપસ્થિતિમાં જૈનશાસનની ધુરા વહન કરવાનું કાર્ય આચાર્ય ભગવંતો કરતા હોય છે. સંઘ અને સમુદાયની સમગ્ર જવાબદારી તેમના શિરે હોય છે, આથી જ સંઘના હિતચિંતક આચાર્ય ભગવંતને જ્યાં કોઈનું હિત ઘવાતું દેખાય, સંઘમાં ક્યાંય પણ ખરાબી થતી દેખાય કે શાસ્ત્રાજ્ઞાનું ઉલ્લંઘન થતું દેખાય તો તેઓ સારણા, વારણા, ચોયણા અને ડિચોયણા દ્વારા તેમાં સુધારો કરવા પ્રયત્ન કરે છે. સારણાદિ કરતાં ઘણીવાર તેમની વાણીમાં કઠોરતા, કાયામાં કડકાઈ, આંખમાં લાલાશ તો કોઈકવાર તેમને હાથેય ઉગામવો પડતો હોય છે અને અવસર આવે શાસનની સુરક્ષા માટે યુદ્ધમાં પણ ઊતરવું પડે છે.
આવા પ્રસંગને જોઈ પૂર્વાપરનો વિચાર નહીં કરનારા અજ્ઞાની અને અસહિષ્ણુ જીવોને એવું થાય કે – ‘આચાર્ય થઈને આવી રીતે બોલાય ? આવું વર્તન કરાય ? પોતાના શિષ્યને આવી રીતે ઠપકારાય ? ધર્મ માટે વળી આવા ઝઘડા કરાય ?', આવો કોઈપણ વિચાર, વાણી કે અયોગ્ય વર્તન તે આચાર્યની આશાતના છે. મોક્ષની સાધના કરતા સાધકે પ્રતિક્રમણ કરતાં તેની ક્ષમાપના ક૨વાની છે.
1. સારણા, વારણા, ચોયણા, પડિચોયણાની વિશેષ સમજ માટે જુઓ સૂત્રસંવેદના-૩ સુગુરુવંદન સૂત્ર
