Page Text
________________
- ૫૪
સૂત્ર સંવેદના
યોગમાર્ગમાં પ્રવૃત્તિ કરવાની પ્રબળ ઇચ્છા પણ થાય છે, તો પણ અપ્રત્યાખ્યાનીય-કષાયના ઉદયને કારણે જીવ એવું સત્વ ફોરવી શકતો નથી કે જેથી તે ભાવપૂર્વક વ્રત-નિયમોનો સ્વીકાર કરી શકે.
પહેલા કષાયના ક્ષયોપશમવાળા અને અપ્રત્યાખ્યાનીય કષાયના ઉદયવાળા જીવો માટે મહાપુરુષોએ કહ્યું છે કે, તેમનું મન મોલમાં જ હોય છે પરંતુ શરીર સંસારમાં હોય છે. આવી સ્થિતિ હોવા છતાં પણ અપ્રત્યાખ્યાનીય કષાય તેમને મોક્ષમાર્ગના અનન્ય કારણભૂત એવા સંયમમાર્ગમાં લેશ પણ પ્રવૃત્તિ કરવા દેતો નથી. આ કષાયના ઉદયવાળા જીવો સદાચારી પણ હોય અને સપ્તવ્યસની પણ હોઈ શકે છે. અલ્પારંભવાળા પણ હોય અને મહાઆરંભ પરિગ્રહથી યુક્ત પણ હોઈ શકે છે. કોઈકવાર યોગી જેવા દેખાતા પણ હોય અને કોઈકવાર મહાભોગી પણ હોઈ શકે છે. ટૂંકમાં, ત્યાગી હોય કે ન હોય, પરંતુ ત્યાગનો પરિણામ તો આ કષાય કાળમાં સંભવી શકે જ નહિ.
૩. પ્રત્યાખ્યાનીય કષાય : પ્રત્યાખ્યાન એટલે સર્વ પાપની નિવૃત્તિ. સર્વ પાપની નિવૃત્તિ સર્વવિરતિ ધર્મથી જ પ્રાપ્ત થાય છે. જે કષાય આવા પ્રત્યાખ્યાન સ્વરૂપ સર્વવિરતિ ધર્મને જીવનમાં આવતાં રોકે તે કષાયને પ્રત્યાખ્યાન કષાય કહેવાય છે. આથી જ પ્રત્યાખ્યાનીય કષાયના ઉદયવાળા જીવો સર્વવિરતિ ધર્મને સ્વીકારી શકતા નથી. પરંતુ સર્વ વિરતિ પ્રત્યે તેમની તીવ્ર લાલસા છે અને તેને કારણે જ તેના યરૂપે પણ દેશથી વ્રત-નિયમોને તેઓ જરૂર પાળે છે.
સર્વથા અહિંસાદિ પાપની નિવૃત્તિનો પરિણામ ત્યારે જ આવે છે, જ્યારે જગતના સર્વ દ્રવ્યો અને સર્વ જીવો પ્રત્યે સમવૃત્તિ આવે. આ સમવૃત્તિનો પરિણામ તો જ ટકે કે જો મન-વચન-કાયાથી કરણ, કરાવણ અને અનુમોદનરૂપે અહિંસાદિનું પાલન થાય. પરંતુ પ્રત્યાખ્યાનીય કષાયના ઉદયવાળા આત્માઓ આવા ભાવપૂર્વક સંપૂર્ણ અહિંસાદિનું પાલન કરી શકતા નથી.
ગુરુભગવંતો આ કષાયના ઉદયથી પૂર્ણ મુક્ત હોય છે. આથી જ મોક્ષના અમોઘ સાધનભૂત ભાવચારિત્રમાં તેઓ વર્તતા હોય છે.
૪. સંજ્વલન કષાય ? સંયમવાન આત્માને પણ ઈષ જ્વલન કરે (કાંઈક બાળે) તે સંજ્વલન કષાય છે. ભાવથી સંયમજીવન પ્રાપ્ત કર્યા પછી ત્રિવિધેત્રિવિધ અહિંસાદિનું પાલન કરવા છતાં સંજવલન કષાયનો ઉદય સંયમજીવનમાં અતિચારો ઉત્પન્ન કરવાનું કાર્ય કરે છે. સંજવલન કષાયનો પ્રશસ્ત ઉદય મોક્ષ
| SR No. | 005835 |
| Book Title | Sutra Samvedana Part 01 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Prashamitashreeji |
| Publisher | Sanmarg Prakashan |
| Publication Year | 2008 |
| Total Pages | 244 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 13 MB |