Sutra Samvedana Part 01

SR No.: 005835
Original Sutra Author: N/A
Author: Prashamitashreeji
Publisher: Sanmarg Prakashan
Publication Year: 2008
Total Pages: 244
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 13 MB

Page 151

૧૨૪
સૂત્ર સંવેદના
૧ - કાયોત્સર્ગના આગારો ૨ - કાયોત્સર્ગનો સમય,
૩ - કાયોત્સર્ગનું સ્વરૂપ ૪ - કાયોત્સર્ગની પ્રતિજ્ઞા ૧. 'અત્રત્ય સિM થી હું જે વાડો ' : સુધીના પદોમાં કાયોત્સર્ગમાં રાખવામાં આવતી છૂટ સંબંધી કથન છે. કાયોત્સર્ગ એટલે કાયાના વ્યાપારનો સર્વથા ત્યાગ. કાયાના વ્યાપારનો સર્વથા ત્યાગ સંભવિત નથી, કેમકે શ્વાસોચ્છવાસ, લોહીનું પરિભ્રમણ, હલન-ચલન આદિરૂપ કાયિક વ્યાપારો અટકાવી શકાતા નથી અને જો અટકાવવામાં આવે તો મોટા અનર્થ થવાની સંભાવના છે. આથી જ આ સૂત્ર દ્વારા ૧૨ + ૪ = ૧૬ આગારો (છૂટ) રાખવામાં આવ્યા છે. આગારો રાખવાનું મૂળ કારણ એ છે કે, “તાવ વર્ષ તાળ મોળોને ફાળે ગણા વોસિરામિ” આ શબ્દોથી સ્થાન, મૌન અને ધ્યાનથી હું કાયાને વોસિરાવું છું એવી જે પ્રતિજ્ઞા કરવામાં આવે છે, એ પ્રતિજ્ઞાનું પાલન ઉપરોક્ત આગાર વિના સંભવિત નથી. જો આ આગારો રાખવામાં ન આવે તો પ્રતિજ્ઞાનો ભંગ થઈ જાય અને પ્રતિજ્ઞાના ભંગથી મૃષાવાદ આદિ અનેક દોષો લાગે. આથી જ કોઈપણ પ્રતિજ્ઞા કરતાં પહેલાં પોતાના સંયોગ અને શક્તિનો વિચાર કરીને પ્રતિજ્ઞા કરવી જોઈએ, તો જ પ્રતિજ્ઞા ફળવાન બને, નહિ તો પ્રતિજ્ઞા નિષ્ફળ પણ થાય માટે જ અહીં પ્રતિજ્ઞાને સફળ બનાવવા આગારો બતાવાયા છે.
૨. આ સૂત્રમાં “નાવ રિહંતાઈ માવંતા નreali ન પામ, તાવ” આ શબ્દો દ્વારા આ સૂત્રમાં કાયોત્સર્ગની સમય મર્યાદા બતાવવામાં આવી છે. જ્યાં સુધી અરિહંત ભગવંતને નમસ્કાર કરવારૂપ “નમો અરિહંતાણં' પદ ન બોલું ત્યાં સુધી હું કાયોત્સર્ગમાં છું એવું કહેવા દ્વારા કાયોત્સર્ગની મર્યાદા નક્કી થાય છે. જ્યારે કાયોત્સર્ગ પારવો હોય ત્યારે “નમો અરિહંતાણં' પદનો પ્રયોગ કરવો જરૂરી છે, કેમકે આપણી પ્રતિજ્ઞા છે કે “જ્યાં સુધી અરિહંત ભગવાનના નમસ્કાર વડે કાયોત્સર્ગ પારું નહીં, ત્યાં સુધી મારી કાયાને વોસિરાવું છું, તેથી આ શબ્દ બોલ્યા વિના કાયોત્સર્ગ પરાય તો દોષ લાગે છે.
૩. આ સૂત્રમાં કાયોત્સર્ગ કઈ રીતે કરવાનો છે, તેનું સ્વરૂપ ‘કાળે મોનેvi સાથેન' શબ્દો દ્વારા બતાવ્યું છે. કાયોત્સર્ગમાં માત્ર કાયાનો ત્યાગ જ કરવાનો છે, તેવું નથી. પરંતુ મન-વચન-કાયાના ત્રણે યોગોને સ્થાન વડે, મૌન વડે અને ધ્યાનવડે સ્થિર કરવાના છે.