________________
શ્રી ખમાસમણ સૂત્ર
૭૩
પ્રાણાતિપાત આદિ પ્રવૃત્તિઓનો જે શરીરમાં આરંભ નથી અર્થાતુ નિષેધ છે, તેવા નિર્વિકારી અને નિષ્પાપ શરીર વડે વંદન કરવાનું છે.
જિજ્ઞાસા ? અહીં યાપનીયા અને નૈષધિકી બન્ને લેવાની શી જરૂર છે ? બેમાંથી એક જ રાખ્યું હોત તો પણ ચાલત.
તૃપ્તિ : વંદન ક્રિયામાં યાપનકા અને નૈષધિકી બંનેની આવશ્યકતા છે. કારણ કે, ઈન્દ્રિયના વિકારો કે કષાયોનો માત્ર ઉપશમ કરવાથી સાચો નમસ્કાર થતો નથી, પણ તે ઉપશમની સાથે પાપકારી પ્રવૃત્તિનો ત્યાગ પણ જોઈએ છે. જો તે પાપકારી પ્રવૃત્તિનો ત્યાગ ન હોય તો ઉપશાંત પામેલા તે વિકારો કે કષાયો તે પ્રવૃત્તિ દ્વારા ફરીથી ઉદયમાં આવે માટે બંને ક્રિયાનું ખૂબ જ મહત્ત્વ છે. સાચી રીતે નૈષધિકી ક્રિયા પણ જો યાપનીયા હોય તો જ થાય છે. ઈન્દ્રિયને ઉપશમ ભાવવાળી બનાવી, વંદનીય વ્યક્તિમાં રહેલા ઉત્તમ ગુણો તરફ વિશેષ પ્રસર્પણ ભાવ ઉત્પન્ન કરવાનો છે. વાસ્તવમાં આ બન્ને પદનો પરમાર્થ જે આત્મા પામેલો હોય છે, તેની જ વંદનની ક્યિા સુયોગ્ય થાય છે, અન્યની નહીં.'
મલ્યા વંતમિ: મસ્તક (નમાવવા) વડે હું વંદન કરું છું.
વ્યવહારથી પ્રણિપાતવંદન પાંચ અંગ વડે કરાય છે. તેથી અહીં પણ બે હાથ, બે જાનુ અને મસ્તક એમ પાંચ અંગથી વંદન કરું છું એમ અર્થ લેવો.
“મસ્તક વડે વંદન કરું છું.” આ પદ બોલતી વખતે મસ્તક બરાબર જમીનને અડવું જોઈએ. જો મસ્તક નમે નહિ અને માત્ર હાથ જ જોડાયેલા રહે તો સાચું વંદન થયું ન કહેવાય. .
