________________
પપ૪
અનુભવજ્ઞાનને બીજામાં સંક્રાન્તિ ન કરે અને બીજા તેનામાં પિતાના અનુભવ તાનોને સંક્રાન્તિ ન કરે—તે બીજાની સિદ્ધિઓથી વંચિત રહે, બીજાની સિદ્ધિ એને તે ઉપયોગ ન કરી શકે. આ બધાં કારણોને લઈને શબ્દપ્રમાણુનું મહત્વ છે. યાક સિવાય બધા જ ભારતીય દાર્શનિકેએ તેને પ્રમાણુ કરીકે સ્વીકારેલ છે. અલબત્ત, તેમનામાં મતભેદ એ મુદ્દા પર છે કે તેને સ્વતન્ત્ર પ્રમાણ તરીકે સ્વીકારવું કે અનુમાનરૂપ ગણવું.
પાદટીપ १ आप्तोपदेशः शब्दः । न्यायसू०१.१.७ । २ शक्तं पदम् । अस्मात् पदादयमों बोद्धव्य इतीश्वरसंकेतः शक्तिः । तर्क
संग्रह। 3 व्यक्तिर्गुणविशेषाश्रयो मूर्तिः । न्यायस्० २.२.६६ । ४ समानप्रसात्मिका जातिः । न्यायसूत्र, २.२. ६८ । ५ आकृतिर्जातिलिङ्गाख्या । न्यायसू० २.२.६७ । ६ याशब्द-समूह-त्याग-परिग्रह-सङ्ख्या-वृद्धथुपचय-वर्ण-समासानुबन्धानां व्यक्तावुपचा
राद् व्यक्तिः । न्यायसू० २.२.५९ । उपचारः प्रयोगः । न्यायभा० ७ न तदनवस्थानात् । न्यायसूत्र २.२.६० । ८ व्यक्त्याकृतियुक्तेऽप्यप्रसङ्गात् प्रोक्षणादीनां मृद्गवके जातिः । न्यायसू०.
२.२.६३ । ८ न आकृतिव्यक्त्यपेक्षत्वाज्जात्यभिव्यक्तेः । न्यायसू० २.२.६४ । १० व्यक्त्याकृतिजातयस्तु पदार्थः । न्यायसू० २.२.६५। . ११ यदा हि मेदविवक्षा विशेषगतिश्च तदा व्यक्तिः प्रधानम् अङ्ग तु. जात्याकृती ।
यदा तु मेदोऽविवक्षितः सामान्यगतिश्च तदा जाति: प्रधानम् अङ्गं तु व्यक्त्याकृती । तदेतद् बहुलं प्रयोगेषु । आकृतेस्तु प्रधानभाव उत्प्रेक्षितव्यः । न्याय--
भा० २२.६५। १२ अवयवशक्तिर्योगः । तक दीपिका तर्कसं०टी०) १६ समुदायशक्ती रूढिः । तदापिका (तर्कस टो०) १४ शक्तिग्रहो व्याकरणोपमानकोशाप्तवाक्याद् व्यवहारतश्च ।
वाक्यस्य शेषाद् विवृतेवदन्ति सान्निध्यत: सिद्धपदस्य वृद्धाः ।। १५ शक्यसम्बन्धो लक्षणा । तर्क संग्रह । १६ लक्षणा त्रिविधा-जहल्लक्षणाऽजहल्लक्षणा जहद जहल्लक्षणा चेति । तर्क दीपिका। १७ वाक्यं पदसमूहः । तक संग्रह ।
