________________
ષદર્શન
નિમિત્ત બને છે. આથી ઊલટું છેલ્લા ત્રણ ભાવ પદાર્થો માત્ર સ્વજ્ઞાનોત્પાદક જ છે. સામાન્ય અનુવૃત્તિબુદ્ધિનું જનક છે, વિશેષ વ્યાવૃત્તિબુદ્ધિનું જનક છે અને સમવાય ઈબુદ્ધિનો જનક છે. આમ આ છેલ્લા ત્રણ ભાવ પદાર્થો વિશેષ પ્રકારની બુદ્ધિઓના જનક તરીકે જ કામ કરે છે. આ ત્રણ પ્રકારની વિશેષ બુદ્ધિઓ જે તેમના અસ્તિત્વની સાધક છે. પ્રથમ ત્રણ ભાવ પદાર્થો ધર્મ અને અધર્મની ઉત્પત્તિમાં કારણ છે જ્યારે છેલ્લા ત્રણ ભાવ પદાર્થો ધર્મ અને અધર્મની ઉત્પત્તિમાં કારણ નથી. ૧
પાદટીપ १ खण्डनखण्डखाद्य (चौखम्बा) पृ० १०४३ । २ अस्तीति प्रत्ययविषयत्वम् । चित्सुखी (निर्णयसागर) पृ. २७४ मा
खण्डनखण्डखाद्य पृ० १०४३ । 3 खण्डनखण्डखाद्यटीका (विद्यासागर चौखम्बा) पृ० १०४४ । ४ अपरप्रतिषेधात्मकत्वं भावत्वम् । खण्डनखण्डखाद्य पृ० १०४६ । ५ खण्डनखण्डखाद्य पृ० १०४७ । १ अनिर्वाच्यमप्यनुभूयमानमशक्यापह्नवम् । न्यायवा० ता० टीका । ७ सा चानुवृत्तेरेव हेतुत्वात् सामान्यमेव । प्रशस्तपादभाष्य पृ० २९ । ८ सदिति यतो द्रव्यगुणकर्मसु सा सत्ता । वै० सू० १.२.७ । अर्थ इति द्रव्य
गुणकर्मसु । वै० सू० ८.२.३ । ४ एतेन सामान्यादीनां त्रयाणां सामान्यरहितत्वं साधर्म्यमुक्तमित्यर्थः । कथमेतत् ?
बाधकसद्भावात् । सामान्ये सत्ता नास्ति, अनिष्टप्रसङ्गात् । विशेषेष्वपि सामान्यसद्भावे संशयस्यापि सम्भवात् । निर्णयार्थ विशेषानुसरणेऽनवस्थैव । समवायेऽपि सत्ताभ्युपगमे तवृत्त्यर्थं समवायाभ्युपगमादनिष्टापत्तिरेव दूषणम् । न्यायकन्दली
पृ. ४९ । १० कुतस्तहि सामान्यादिषु सत्सदित्यनुगमः ? स्वरूपसत्त्वसाधम्र्येण सत्ताध्यारोपात् ।
तर्हि मिथ्याप्रत्ययोऽयम् ! को नामाह नेति । भिनस्वभावेष्वेकानुगमो मिथ्यैव,
स्वरूपग्रहणं. तु न मृषा, स्वरूपस्य सत्त्वात् । न्यायकन्दली पृ० ४९-५० । ११ सामान्यादीनां त्रयाणां स्वात्मसत्त्वम् ...। प्रशस्तपाद पृ० ४९ । १२ किं सत्तासम्बन्धः सतोऽसतो वा ? सतश्चेत् प्राक् सत्तासम्बन्धात् सन्नेवासावर्थ
इति व्यर्था सत्ता। अथासतः सम्बन्धः खरविषाणादिष्वपि सत्ता स्यात् । न्यायकन्दली पृ. ४४।