Shaddarshan Part 02 Nyaya Vaisheshik

SR No.: 005834
Original Sutra Author: N/A
Author: Nagin J Shah
Publisher: University Granthnirman Board
Publication Year: 1974
Total Pages: 628
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 11 MB

Page 237

વોષિકદર્શન
જન્મકારણ
જન્મ કેમ થાય છે ? અર્થાત્ દેહાત્પત્તિનું કારણ શું છે ? આ પ્રશ્નના ઉત્તરમાં ન્યાય-વૈશેષિક દાનિકે જણાવે છે કે પૂર્વશરીરમાં કરેલાં કર્મોનુ ફળ ધર્માંધ —જે આત્મામાં સમવાયસંબંધથી રહેલુ હાય છે તે જન્મનુ કારણ છે, દેહાત્પત્તિનું કારણ છે; ધર્માંધ રૂપ અદૃષ્ટથી પ્રેરિત પંચભૂતામાંથી દેહ ઉત્પન્ન થાય છે; પંચભૂતા સ્વતઃ દેહને ઉત્પન્ન કરતા નથી. ૧૩૭
૨૧૯
અહીં ભૌતિકવાદી કહી શકે કે કેવળ પૃથ્વી, જળ, વગેરે પાંચ ભૂતાના સયેાગથી જ શરીર બની જાય છે તે પછી શરીરત્પત્તિના નિમિત્તકારણ તરીકે પૂર્વક માનવાની શી જરૂર છે ? જેમ પુરુષાર્થ કરી વ્યક્તિ ભૂતામાંથી ઘટ, વગેરે બનાવે છે તેમ પુરુષાર્થ કરી સ્ત્રી-પુરુષનું જોડું ભૂતામાંથી દેહને પેદા કરે છે. સ્ત્રી-પુરુષના યુગલના પુરુષાથી શુક્ર અને શોણિતના સંયોગ થાય છે અને પરિણામે તેમાંથી દેહ ઉત્પન્ન થાય છે. એટલે દેહાત્પત્તિમાં પૂર્વીક યા ધર્મોધર્માંતે નિમિત્તકાણુ માનવાની આવશ્યકતા જ કયાં રહે છે? કમનિરપેક્ષ ભૂતામાંથી જેમ ઘટ વગેરે ઉત્પન્ન થાય છે તેમ કમ`નિરપેક્ષ ભૂતામાંથી દેહ ઉત્પન્ન થાય છે. ૧૩૮
ન્યાય–વૈશેષિક ઉત્તર આપે છે કે ઘટ વગેરે કમનિરપેક્ષ ઉત્પન્ન થાય છે’ એમ જે ભૌતિકવાદીએ દષ્ટાન્તરૂપે કહ્યું તે સાબિત થયેલી વસ્તુ નથી.૧૩૯ અને અમને સ્વીકાય પણ નથી. વળી, ઘટ * વગેરેની ઉત્પત્તિમાં ખીજ અને આહાર નિમિત્ત નથી જ્યારે દેહની ઉત્પત્તિમાં તે બંને નિમિત્ત છે; એટલે ભૌતિકવાદીએ આપેલુ દૃષ્ટાન્ત વિષમ હાઈ અમને સ્વીકાર્યાં નથી.૧૪૦ ઉપરાંત,. શુક્ર અને શેાણિતના સંયાગથી હમેશાં શરીરેત્પત્તિ (ગર્ભાધાન) થતી નથી. આ ઉપરથી સિદ્ધ થાય છે કે શુક્રોણિતસ ચાગ શરીરેત્પત્તિનું એકમાત્ર નિરપેક્ષ કારણ નથી. કેાઈ ખીજી વસ્તુની પણ એમાં અપેક્ષા રહે છે. તે છે પૂર્ણાંકમ`. પૂર્ણાંક વિના શુક્રાતિસ ંયોગ શરીરેત્પત્તિમાં સમથ બનતા નથી. તેથી, ભૌતિક તત્ત્વાને શરીર।ત્પત્તિનું નિરપેક્ષ કારણ ન માનતાં ક સાપેક્ષ કારણ માનવું જોઈ એ. પૂર્ણાંકમ અનુસાર જ શરીરની ઉત્પત્તિ થાય છે અને પૂર્ણાંક ને અનુરૂપ શરીર સાથે જ આત્મવિશેષના સંચાગ થાય છે.૧૪૧
કાઈ પૂર્ણાંગ હાય છે, કેાઈ વિકલાંગ હાય છે; કાઈ રાગી હોય છે, કાઈ નીરાગી હોય છે; કોઈ કાળેા હાય છે, કેાઈ ગૌર હાય છે; કેાઈ તીવ્ર બુદ્ધિવાળા હાય છે, કાઈ મન્દબુદ્ધિ હાય છે; વગેરે. આ બધા ભેદ પૂર્ણાંકના ફલસ્વરૂપ છે.