Page Text
________________
વૈશેષિકદર્શન
૧૮૧
चासति सुप्तव्यामक्तमनसां यदिन्द्रियार्थसन्निकर्षादुत्पद्यते ज्ञानं तत्र मनःसंयोगोऽपि कारणमि त मनसि क्रियाकारणं वाच्यमिति । यथैव ज्ञातुः खल्वयमिच्छाजनितः प्रग्रहो मनसः प्रेरक आत्मगुणः, एवमात्मनि गुणान्तरं (=अदृष्टं) सर्वस्य साधकं प्रवृत्तिदोषजनितमस्ति.. अन्यथा हि चतुर्विधानामणूनां भूतसूक्ष्मानां मनसां च ततोऽन्यस्य क्रियाहेतोरसम्भवात् शरीरेन्द्रियविषयाणामनुत्पत्तिप्रसङ्गः । न्यायभा० २.१.२९ । पाल्यायन ५२मानु साधम अने भन्नु मायતમાં બે પરમાણુઓના સંયોગના કારણરૂપ કર્મને અને સુષુપ્તિ પછી મનના ઇન્દ્રિય સાથેના સંયોગના કારણરૂપ કર્મને માનતા લાગે છે. તેઓ સૃષ્ટિ પ્રત્યેની કલ્પનાને સ્વીકારતા લાગતા નથી. તે કલ્પના ન્યાય–વૈશેષિક પરં
પરામાં દાખલ કરનાર પ્રશસ્તપાદ લાગે છે. १४ नान्तःशरीरवृत्तित्वाद् मनसः । न्यायसूत्र ३.२.२६ । ....प्राक् प्रायणादन्तः
शरीरे वर्तमानस्य मनसः शरीराद् बहिर्ज्ञानसंस्कृतैरात्मप्रदेशैः संयोगो नोपपद्यत
इति । न्यायभा० ३.२ २६ । १५ अपसर्पणकर्मोपसर्पणकर्म चात्ममनःसंयोगाददृष्टापेक्षात् । कथम् ! यदा जीवनसह
कारिणोर्धर्माधर्मयोरूपभोगात् प्रक्षयोऽन्योन्याभिभवो वा तदा जीवनसहाययोर्वेकल्यात् तत्पूर्वक प्रयत्नवैकल्यात् प्राणनिरोधे सत्यन्याभ्यां लब्धवृत्तिभ्यां धर्माधर्माभ्यामात्ममनःसंयोगस हायाभ्यां मृतशरीराद्विभागकारणमपसर्पणकर्मोत्पद्यते। ततः शरीराद् बहिरपगतं ताभ्यामेव धर्माधर्माभ्यां समुत्पन्नेनातिवाहिकशरीरेण सम्बध्यते, तत्संक्रान्तं च स्वर्ग नरकं वा गत्वा आशयानुरूपेण शरीरेण सम्वद्धयते, तत्संयोगार्थ कर्मोपसर्पण
मिति । पदार्थधर्मसं० ७३६-७३८ । १६ गमनं च तस्यैतावद् दूरं केवलस्य न सम्भवति । कन्दली पृ० ७३८ । १७ मरण जन्मनोरन्तराले मनस: कर्म शरीरोपगृहीतस्यैवोपपद्यते, महाप्रलयानन्तरावस्था
भाविनः कर्मव्यतिरिक्तत्वे सति । कन्दलो पृ. ७३९ । १८ मनसाधिष्ठितं चक्षुनिःसृत्य रूपादि ग्राहयति... तस्माद् नान्तःशरीरवृत्ति मन इति ।
न्यायवा० ३.२.२६ । १८ आत्ममनःसन्निकर्षजश्च प्रयत्नो द्विविधो धारक: प्रेरकश्च, निःसृते च शरीराद् बहि
मनसि धारकस्य प्रयत्नस्याभावाद् गुरुत्वात् पतनं स्यात् शरीरस्य । न्यायभा०
३.२ २८ । ७० न तदाशुगतित्बाद् मनसः । न्यायसूत्र ३.२.२९ । ७१ न...कालानियमात् । न्यायसूत्र ३.२.३० ।
| SR No. | 005834 |
| Book Title | Shaddarshan Part 02 Nyaya Vaisheshik |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Nagin J Shah |
| Publisher | University Granthnirman Board |
| Publication Year | 1974 |
| Total Pages | 628 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 11 MB |