________________
૨૯૨
ષદર્શન
કર્મોમાંથી મુક્તિ છે. १ ख शेय मुक्ति तत्त्वतः विवेडी होय छेते પ્રારબ્ધકર્મમાંથી હોતી નથી, તે તો વિદેહમુક્તને હોય છે. વાર્તિકકાર એક સ્થળે વિવેકી યા જીવન્મુક્તમાં ક્લેશવૃત્તિ માનનાર વેદાંતીઓને ઉધડા લે છે અને કહે છે કે તેમનો આ મત નિતાંત ભ્રામક છે અને ઘોર અપસિદ્ધાંત છે.૧૩
પાદટીપ
१ तदभावात् संयोगाभावो हानं तद् दृशेः कैवल्यम् । योगसूत्र २. २५ ।
२ पुरुषार्थशून्यानां गुणानां प्रतिप्रसवः कैवल्यम् स्वरूपप्रतितष्ठा वा चितिशक्तिरिति ।
योगसूत्र ४. ३४ ।
3 तद्वैराग्यादपि दोषबीजक्षये कैवल्यम् । योगसूत्र ३.५० ।
४ सत्त्वपुरुषयोः शुद्धिसाम्ये कैवल्यम् । योगसूत्र ३. ५५ ।
५ परमार्थतस्तु ज्ञानाददर्शनं निवर्तते । योगभाष्य ३. ५५ ।
६ तारकं सर्वविषयं सर्वथाविषयमक्रमं चेति विवेकजं ज्ञानम् । योगसूत्र ३. ५४ ॥
७ तदा सर्वावरणमलापेतस्य ज्ञानस्यानन्त्याज्ज्ञेयमल्पम् । योगसूत्र ३. ३१ ।
८ एतस्यामवस्थायां कैवल्यं भवतीश्वरस्यानीश्वरस्य वा विवेकजज्ञानभागिनः इतरस्य वा । योगभाष्य ३. ५५ ।
८. यत्तु नवीना वेदान्तिब्रुवा नित्यानन्दावाप्तिं परममोक्षं कल्पयन्ति तदेव च वयं न मृष्यामहे । योगसारसंग्रह ।
१० विवेकख्यातिरविप्लवा हानोपायः । योगसूत्र २. २६ ।
११ असंप्रज्ञातयोगस्तु अखिलवासनाक्षयेण प्रारब्धातिक्रमद्वारा 'ज्ञटितिस्वेच्छामोक्ष एव उपयुज्यत, न तु नियमेनेति प्रागेवोक्तम् । योगसारसंग्रह ।
१२ आद्यस्तु मोक्षो ज्ञानेनेति.... द्वितीयो रागादिक्षयादिति..... कर्मक्षयात् तृतीयं व्याख्यातं मोक्षलक्षणम् । योगवार्तिक पृ० ४४१ - ५४९ (४.२५-३२).
१३ जीवन्मुक्तस्य सवासनक्लेशात्यन्तदाहनिर्णयाद् आधुनिकवेदान्तिनामविद्याक्लेशस्वीकारोऽविद्यामूलक एव । योगवार्तिक ४. ३० ।
