________________
सम्भावने ऽलमर्थे तदर्था ऽनुक्तौ ५।४।२२॥
સામર્થ શતિ - સામર્થ્યની સંભાવના ગમ્યમાન હોય તો; મનમર્થ ના વાચક પદનો પ્રયોગ ન હોય ત્યારે ધાતુને સપ્તમી નો પ્રત્યય થાય છે. પિ માસમુપસેતુ અહીં આ સૂત્રથી ૩૫ + વલ્ ધાતુને સપ્તમીનો પ્રત્યય થાય છે. અર્થ - સમર્થ એવો તે મહિના સુધી ઉપવાસ કરી શકયો હશે; કરી શકે છે અથવા કરી શકશે. સમર્થ તિ વિ? = આ સૂત્રથી સમર્થ ની જ સંભાવના ગમ્યમાન હોય તો અલમર્થબોધક પદનો પ્રયોગ ન હોય ત્યારે ધાતુને સપ્તમીનો પ્રત્યય ઉપર જણાવ્યા મુજબ થાય છે. તેથી નિર્દેશાવી ને ચૈત્ર: યે વાસ્થતિ અહીં અલમર્થની સંભાવના ગમ્યમાન ન હોવાથી વા ધાતુને આ સૂત્રથી સપ્તમીનો પ્રત્યય થતો નથી. પરન્તુ “મવિષ્યન્તી -રૂ-૪' થી ભવિષ્યન્તીનો સ્થતિ પ્રત્યય થયો છે. અર્થ - મારી આજ્ઞાને વશ ચૈત્ર પ્રાયે જશે. વર્ણાનુપ્તાવિતિ ?િ = આ સૂત્રથી ઉપર જણાવ્યા મુજબ અલમર્થની સંભાવના સ્વરૂપ અર્થ ગમ્યમાન હોય તો અલમર્થના વાચક પદનો પ્રયોગ ન હોય ત્યારે જ ધાતુને સપ્તમીનો પ્રત્યય થાય છે. શત્રો ધર્મ વરિષ્યતિ અહીં અલમર્યવાચક શ} પદનો પ્રયોગ હોવાથી આ સૂત્રથી 5 ધાતુને સપ્તમીનો પ્રત્યય થતો નથી. પરંતુ ઉપર જણાવ્યા મુજબ ભવિષ્યન્તીનો અતિ પ્રત્યય થાય છે. અર્થ - સમર્થ ચૈત્ર ધર્મ કરી શકશે. આ સૂત્રમાં સપ્તમી નિમિત્ત હોવાથી ક્રિયાતિપત્તિમાં ભૂત અને ભવિષ્યદ્ અર્થના વિષયમાં અનુક્રમે ખૂ.નં. “-૪-૧૦” થી અને “૪-૨' થી નિત્ય ક્રિયાતિપત્તિ થાય છે. આવી જ રીતે ઉત્તરસૂત્રોમાં પણ યથાસંભવ વિચારવું. રિરી
૨૩૯
