________________
किंवृत्ते लिप्सायाम् ५।३।९॥
લિ વગેરે વિભકત્યન્ત: ડર અને ઉતમ - પ્રત્યયાન્ત એવા વિમ્ શબ્દનું વૃત્ત - (હોવું તે) આટલાને વૃિત્ત કહેવાય છે. વૃિત્ત ઉપપદ હોય તો; પ્રશ્નકર્તાની લિપ્સા (મેળવવાની તીવ્ર ઈચ્છા) ગમ્યમાન હોય ત્યારે ભવિષ્યદર્થક ધાતુને “વર્તમાના' નો પ્રત્યય વિકલ્પથી થાય છે. જો આવતાં મિક્ષો વવાતિ વાસ્થતિ વાતા વા? અહીં વિભક્ષ્યન્ત વિમ્ શબ્દનું વૃત્ત સ્વરૂપ (5:) વૃિત્ત ઉપપદ હોવાથી અને પ્રમ્બકત્તાની લિપ્સા ગમ્યમાન હોવાથી ભવિષ્યદર્થક રા ધાતુને “વર્તમાના' નો તિવું પ્રત્યય આ સૂત્રથી થવાથી હવાતિ આવો પ્રયોગ થાય છે. વિકલ્પપક્ષમાં અવિષ્યન્તી -રૂ-૪” થી “ભવિષ્યન્તી' નો તિ પ્રત્યય થવાથી વાસ્થતિ આવો પ્રયોગ થાય છે. તેમજ “અદ્યતને ધ-રૂ-ર' થી શ્વતની નો તા પ્રત્યય થવાથી ટાતા આવો પ્રયોગ થાય છે. અર્થ - તમારામાંથી કોણ ભિક્ષા આપશે? આવીજ રીતે હતા અને તમ પ્રત્યયાન્ત વિમ્ શબ્દના વિવૃત્ત સ્થળે પણ આ સૂત્રથી ભવિષ્યદર્થક વા ધાતુને વર્તમાના દિનો પ્રત્યય થવાથી ઋતરો મવતાં મિક્ષ વાતિ વાસ્થતિ વાતા વા? અને છતો મવતાં મિક્ષ હવાતિ હાસ્યતિ તા વા? આવો પ્રયોગ થાય છે. અર્થ ક્રમશઃ - તમારા બેમાંથી કોણ ભિક્ષા આપશે? તમારામાંથી કોણ ભિક્ષા આપશે?.
વૃિત્ત રૂતિ ઝિમ્ = આ સૂત્રથી ઉપર જણાવ્યા મુજબ વૃિત્ત " ઉપપદ હોય તો જ પ્રશ્ન કરનારની લિસા અર્થ ગમ્યમાન હોય ત્યારે ભવિષ્યદર્થક ધાતુને વર્તમાનાનો પ્રત્યય વિકલ્પથી થાય છે. તેથી મિક્ષ રાતિ? અહીં વૃિત્ત ઉપપદ નહિ હોવાથી તા ધાતુને ઉપર જણાવ્યા મુજબ “વિષ્યન્તી' નો પ્રત્યય થયો છે. વર્તમાના' નો નહિ. અર્થ - ભિક્ષા આપશે?.
હિસાયનિતિ વિ? = આ સૂત્રથી ઉપર જણાવ્યા મુજબ વિવૃત્ત ઉપપદ હોય તો પ્રશ્ન કરનારની લિપ્સારૂપ અર્થ ગમ્યમાન હોય ત્યારે જ ભવિષ્યદર્થક ધાતુને વર્તમાના નો પ્રત્યય વિકલ્પથી થાય છે. તેથી :
૧પ૩
