________________
પ્રત્યયની પૂર્વે “તનાવેઃ રૂ-૪-૮રૂ થી ૩ પ્રત્યય. “મિનો ૪-રૂ-9 થી કૃ ના ઝ ને ગુણ આ આદેશ. કમ્ ના ને ‘ગત.૦ ૪-૨-૮૨ થી ૩ આદેશ. “સતો૪-ર-૧૦૪' થી સન્ત ના સત્ ને તું આદેશ વગેરે કાર્ય થવાથી વિર્વત સૈન્યવા: સ્વયમેવ આવો પ્રયોગ થાય છે. અર્થ- ઘોડા પોતે સુંદર ચાલ ચાલે છે. અહીં યાદ રાખવું જોઈએ કે - ઉપર થન્ત અને સુ વગેરે ધાતુના ઉદાહરણમાં માત્ર વય પ્રત્યયના નિષેધનો ઉલ્લેખ કર્યો છે. પૂર્વ સૂત્ર (૩-૪-૯૨) માં ગિલ્ પ્રત્યયના નિષેધનો ગ્રંથ નિર્દેશ હોવાથી ‘સ્વર-પ્રહ૦ રૂ-૪-૬” થી યથાપ્રાપ્ત વિદ્ નો નિષેધ આ સૂત્રથી થતો નથી. ઈત્યાદિ ભણાવનાર પાસેથી સમજી લેવું. IPરૂપા
करणक्रियया क्वचित् ३।४।९४॥
કરણવૃત્તિ ક્રિયા જો કરણાત્મક કન્ડ્રવૃત્તિ હોય તો તે અકર્મક (કત્મિક કન્ડ્રવૃત્તિ - ક્રિયાનો અવાચક) ધાતુને કરણવૃત્તિ ક્રિયાથી અભિન્ન કરણાત્મક કન્રવૃત્તિ ક્રિયાનો વાચક ધાતુ એક હોય તો કત્તમાં પૂર્વે જણાવ્યા મુજબ કોઈવાર (પ્રયોગનુસાર) ગિ વય અને આત્મપદ થાય છે. પરિવારયન્ત ષ્ટા વૃક્ષ વયમેવ અહીં રેવદ્રત્ત: પરિવારયતિ વૃક્ષ :- આ અવસ્થાના સેવવત્તવૃત્તિ કર્તૃત્વની અવિવેક્ષાથી કટકાત્મક કરણમાં કર્તૃત્વની વિવક્ષા હોવાથી પરિવારિ ધાતુને કરણ-કત્તમાં પૂર્વે જણાવ્યા મુજબ આ સૂત્રની સહાયથી આત્મપદનો અને પ્રત્યય. તેની પૂર્વે આ સૂત્રથી પ્રાપ્ત વય પ્રત્યયનો મૂષાર્થ૦ રૂ-૪-રૂ' થી નિષેધ થવાથી બન્ને પ્રત્યયની પૂર્વે વર્તન રૂ-૪-૭9' થી શત્ (7) પ્રત્યયાદિ કાર્ય થવાથી પરિવારયન્ત આવો પ્રયોગ થાય છે. અર્થ- કાંટા પોતે વૃક્ષને ઘેરી લે છે. વિવિતિ વિ? = આ સૂત્રથી ઉપર જણાવ્યા મુજબ કરણવૃત્તિ ક્રિયાથી અભિન્ન કરણાત્મક – કર્ત્તવૃત્તિ ક્રિયાનો વાચક એક ધાતુ હોય તો તાદૃશ અકર્મક ધાતુને કરણવૃત્તિ ક્રિયા જો કરણાત્મક
૧૬૭
