________________
द्वित्वेऽप्यन्तेप्यनितेः परेस्तु वा २।३।८१॥
'
ૐ ્ ઉપસર્ગ છોડીને અન્ય ઉપસર્ગ સમ્બન્ધી અને અન્તર્ શબ્દ સમ્બન્ધી ૨ ૪ અથવા ૠ વર્ણથી ૫૨માં ૨હેલા અન્ (૧૦૮૧) ધાતુના મૈં ને; ધાતુને દ્વિત્વ થયું હોય અથવા ન થયું હોય; તેમજ તે अन् ધાતુનો = પદના અર્નો હોય અથવા અન્તે ન હોય તો પણ ર્ આદેશ થાય છે. પરન્તુ ર્િ ઉપસર્ગથી પરમાં રહેલા અન્ ધાતુના તાદૃશ ૐ ને વિકલ્પથી ગ્ આદેશ થાય છે. પ્રતુિમિચ્છતિ આ અર્થમાં પ્ર+સન્ ધાતુને સન્ પ્રત્યયાદિ કાર્યથી નિષ્પન્ન પ્ર++નિનિ+પ+તિ આ અવસ્થામાં આ સૂત્રથી બંન્ને TM ને શ્ આદેશાદિ કાર્ય થવાથી પ્રાપ્તિષિતિ આવો પ્રયોગ થાય છે. આ રીતે દ્વિત્વ થયું હોય ત્યારે જેમ ન્ ને આ સૂત્રથી ગ્ આદેશ થાય છે તેમ દ્વિત્વ ન થયું હોય ત્યારે પણ પરા+અનિતિ આ અવસ્થામાં અન્ ધાતુના મૈં ને આ સૂત્રથી
ण्
र
આદેશ થવાથી પરાિિત આવો પ્રયોગ થાય છે. અહીં બંને સ્થાને સન્ ધાતુનો ર્ પદના અન્તે નથી ત્યારે જેમ ॥ આદેશ થયો છે તેમ હે પ્રાણ્! (પ્ર+અન્+વિપુ+ત્તિ (સંબોધનમાં)) અહીં અન્ ધાતુનો નૂ પદના અન્તે છે તો પણ તેને આ સૂત્રથી ર્ આદેશ થાય છે. આવી જ રીતે પર્યભિષતિ પર્વિિત અને દે પર્ય! અહીં ઉપસર્ગસંબન્ધી થી પરમાં રહેલા અન્ ધાતુના મૈં ને; દ્વિત્વ થયું હોય ત્યારે, દ્વિત્વ ન થયું હોય ત્યારે, પદના અન્તુ ન હોય ત્યારે અને પદના અન્ને હોય ત્યારે આ સૂત્રથી ર્ આદેશ થયો છે. માત્ર ઉ૫૨ જણાવ્યા મુજબ ર્િ ઉપસર્ગથી પરમાં રહેલા નૂ ને; આ સૂત્રથી વિકલ્પથી ર્ આદેશ થતો હોવાથી વિકલ્પપક્ષમાં જ્યારે આ સૂત્રથી અન્ ધાતુના મૈં ને ણ્ આદેશ ન થાય ત્યારે નિનિષતિ નિતિ અને હૈ પર્વન! આવો પ્રયોગ થાય છે. અર્થક્રમશઃ- શ્વાસ લેવાને ઈચ્છે છે. શ્વાસ લે છે. હે શ્વાસ લેનાર!. સર્વથા શ્વાસ લેવાને ઈચ્છે છે. સર્વથા શ્વાસ લે છે. હે સર્વથા શ્વાસ લેનાર! ૮૬
१९१
