________________
૫૯૪
૩૨ થી નિત્ય ટ્ આગમ થતો હતો તેનો આ સૂત્રે વિકલ્પ કર્યો. અવિતઃ । ૪-૪-૭૭
અર્થ:- TM પ્રત્યયાન્ન અપ પૂર્વક વાર્ ધાતુથી TM પ્રત્યયની પૂર્વે ર્ નો અભાવ અને વાય્ નો વિનિપાતન વિકલ્પે થાય છે.. વિવેચન - અપવિત:, પન્નાયિતઃ = પૂજાએલો. વાયુન્-પૂનાનિશમનયો: (૯૧૭) अप+चाय्+त હ... ૫-૧-૧૭૪ થી ત્હ પ્રત્યય.
अपचित
આ સૂત્રથી ટ્ર્ નો અભાવ અને વાયુ નો વિ. સિ પ્રત્યય, સોહ:, ર:પવાન્તે... થી અન્વિત: થશે. આ સૂત્રથી નિપાતન ન થાય ત્યારે અપાયિત: થશે.
-
અહીં વાય્ત્ ધાતુનો જ નિપાતનથી અપવિતઃ પ્રયોગ થશે પણ પિનોતિ (F) ધાતુનું નિપાતન નથી. ચિત્ ધાતુ અનિટ્ હોવાથી પચિંત: પ્રયોગ થાય છે પણ પૂજા અર્થમાં નિપાતન વાવૃધ્ ધાતુનું જ થશે. નિ-વૃશિ--સ્વાઽત્વતતૃનિત્યાનિટસ્થવઃ । ૪-૪-૭૮ અર્થ:- સુન્, વૃણ્ અને સ્ક્રૂ ધાતુથી તેમ જ વૃક્ પ્રત્યય પર છતાં નિત્ય અનિટ્ એવા સ્વરાન્ત અને અકારવાળા ધાતુથી વિધાન કરાએલ થર્ પ્રત્યયની પૂર્વે વિકલ્પે ટ્ થતો નથી.
વિવેચન - (૧) સન્નઇ, સનિથ = તેં સર્જન કર્યું.
સૃ+થ - વ્... ૩-૩-૧૨ થી થવ્ પ્રત્યય. સૃ+થ - સ્... ૪-૪-૮૧ થી પ્રાપ્ત ર્ નો નિષેધ. સ્મૃથ - દિર્ધાતુ:... ૪-૧-૧ થી ધાતુ દ્વિત્વ.
सृसृज्+थ વ્યાન... ૪-૧-૪૪ થી અનાદિવ્યંજન જ્ નો લોપ. સમૃ+થ - તોઽત્ ૪-૧-૩૮ થી પૂર્વનાં ૠ નો અ.
સમૃગન્થ - અ:વૃનિ... ૪-૪-૧૧૧ થી સ્વરની પરમાં મૈં આગમ. વર્ષાવે.... ૧-૨-૨૧ થી ૠ નો ડ્
सस्रज्+थ
सस्रष्+थ
યજ્ઞ... ૨-૧-૮૭ થી ગ્ નો પ્.
सस्रष्ठ તર્વાસ્ય... ૧-૩-૬૦ થી ધ્ નો ફ્. આ સૂત્રથી ટ્ર્નો નિષેધ
--
