________________
૧૯૬
=
૩‰યતે - તર્યા... ૧-૩-૬૦ થી છ્ નાં યોગમાં ત્ નો ૬. ધાતો... ૩-૪-૮૬ થી પ્રાપ્ત થ્ય પ્રત્યયનો આ સૂત્રે નિષેધ કર્યો તેથી ૩-૪-૮૬ સૂત્રથી આત્મનેપદનો જ પ્રત્યય થયો છે. (૧૬) વિરોતિ સૈન્ધવાન્ ચૈત્ર: ચૈત્ર ઘોડાઓને સુંદર ચલાવે છે. વિજ્રર્વત સૈધવા: સ્વયમેવ = ઘોડાઓ સ્વયં સુંદર ચાલે છે. સાધનિકા ૩-૩-૮૫ માં જણાવ્યા પ્રમાણે છે. કર્મકર્તરિ પ્રયોગમાં ધાતા... ૩-૪-૮૬ થી પ્રાપ્ત જ્ય પ્રત્યયનો આ સૂત્રથી નિષેધ થવાથી ૩-૪-૮૬ થી જ આત્મનેપદનો પ્રત્યય થયો છે. આત્મનેપદવિધિમાં અકર્મક ધાતુનું ઉદાહરણ છે.
સૂત્રમાં ાિમ્યિઃ એ પ્રમાણે બહુવચન છે તે શિષ્ટપ્રયોગને અનુસરવા માટે છે.
૩-૪-૯૨ થી ૩-૪-૯૩મું સૂત્ર જુદું કરવાથી નાિ-સુશ્ર્ચાત્મનેપવાડર્માત્ સૂત્રમાં કહેલાં ન્યન્ત વિગેરે ધાતુઓને અનુબંધ રહિત ઞિ ના ગ્રહણથી ત્રિર્ નો જ નિષેધ થશે પણ બિટ્ નો નિષેધ નહીં થાય. યન્ત વિગેરે ધાતુઓને ૩-૪-૯૨ સૂત્રથી ત્રિર્ પ્રત્યયનો નિષેધ થયેલો છે તેથી આ સૂત્રમાં માત્ર 5 પ્રત્યયનો નિષેધ બતાવ્યો છે. करणक्रियया क्वचित् । ३-४-९४
અર્થ:- એક ધાતુને વિષે પૂર્વે જોએલી કરણમાં રહેલી ક્રિયાની સાથે વર્તમાનમાં અભિન્ન એવી અકર્મક ક્રિયા છે જેને એવા કરણકર્તૃરૂપ કર્તરિ પ્રયોગમાં ધાતુથી ત્રિ, વય અને આત્મનેપદ ક્વચિત્ (કયારેક) થાય છે.
વિવેચન :- કર્તરિ - પરિવારયન્તિ ટ‰: પુરુષા: વૃક્ષમ્ = પુરુષો કાંટા વડે વૃક્ષને વીંટે છે.
કાંટા સ્વયં વૃક્ષને
કરણકર્તરિ - પરિવારયો જટા: વૃક્ષ સ્વયમેવ વીંટે છે.
પરિ+q+રૂ - પ્રયોp... ૩-૪-૨૦ થી પ્િ પ્રત્યય. પરિવારિ - નામિનો... ૪-૩-૫૧ થી ૠ ની વૃદ્ધિ આર્
