________________
વક્। ૩-૪-૨૬
અર્થ:- ઉપમાનવાચી કર્તવાચક નામથી આચાર અર્થમાં વ્યક્ પ્રત્યય વિકલ્પે
થાય છે.
વિવેચન - હંસ: વ આવૃતિ हंसाय હંસની જેમ આચરણ કરે છે.
હંસ+ન્ય
આ સૂત્રથી ક્ પ્રત્યય.
હંસાય - વીઈન્નિ... ૪-૩-૧૦૮ થી અન્યસ્વર દીર્ઘ. તે પ્રત્યય, શવ, તુાસ્યા... થી હઁસાયતે થશે.
ર્િ અને વ્યઙ્ગ બંને પ્રત્યયો તુલ્યવિષયક હોવાથી ઉત્સર્ગ અને અપવાદપણામાં પર્યાયવડે (અનુક્રમે) પ્રયોગ કરાય છે. આ સૂત્રથી યદ્ પ્રત્યય વિકલ્પે લાગે છે તેથી વિકલ્પપક્ષમાં ઉપરનાં ૩-૪-૨૫ સૂત્રથી પ્િ પ્રત્યય લાગીને હઁસતિ પ્રયોગ પણ થશે અને ૩-૪-૨૫ સૂત્ર પણ વિકલ્પે લાગે છે તેથી તેના વિકલ્પપક્ષમાં વાક્ય રહેશે.
-
女
૧૧૯
-
વ્યક્ પ્રત્યયમાં ાર નો નિર્દેશ સામાન્યથી છે અને ૐકારના નિર્દેશથી ફ઼િત:... ૩-૩-૨૨ થી આત્મનેપદ થશે.
सो वा लुक् च । ३-४-२७
અર્થઃ- ર્ અન્તવાળા ઉપમાનવાચી કર્તવાચક નામથી આચાર અર્થમાં વક્ પ્રત્યય વિકલ્પે થાય છે અને અન્ય સકારનો વિકલ્પે લોપ થાય છે.
દૂધની જેમ
વિવેચન - (૧) પય: વ આપતિ पयायते, पयस्यते
=
-
-
-
આચરણ કરે છે. પય-ય+ય આ સૂત્રથી ક્ પ્રત્યય અને સ્ નો લોપ.
દ્રૌઈન્નિ... ૪-૩-૧૦૮ થી અન્યસ્વર દીર્ઘ.
=
पयाय
તે પ્રત્યય, શવ, તુાસ્યા.. થી પયાયતે થશે.
વિકલ્પપક્ષે જ્યારે સ્ નો લોપ ન થાય ત્યારે પય+ય, પયચ-તે, पयस्य+अ+ते = યસ્યતે થશે.
દ્ પ્રત્યય ૩-૪-૨૬ થી સિદ્ધ જ હતો પણ સ્ નો લોપ કરવા માટે આ સૂત્ર બનાવ્યું છે.
અન્ય આચાર્યો અપ્સરર્ શબ્દમાં જ સ્ નો લોપ વિકલ્પે થાય છે એમ
