________________
૧૦૧ વિવેચન - વૂતિ, ડૂતે = તે ખંજવાળ કરે છે. વેડૂ-ત્રવિર્ષને
(૧૯૯૧)
ડૂ+તિ, તે – તિર્ ત... ૩-૩-૬ થી તિવૃ-તે પ્રત્યય.
હૂતિ, ઇડૂયતે. - આ સૂત્રથી સ્વાર્થમાં પ્રત્યય. (૨) મરીતે = તે પૂજા કરે છે, તે વધે છે. મહીડુ - વૃદ્ધી પૂડાયાં ૨ (૧૯૯૨)
મરીતે - તિવું ત... ૩-૩-૬ થી તે પ્રત્યય. મહીયતે – આ સૂત્રથી સ્વાર્થમાં પ્રત્યય. થાતોતિ લિમ્ ? ડૂ: અહીં ડૂ એ નામ છે તેથી જ વિગેરે વિભક્તિનાં પ્રત્યય લાગીને ડૂ: બન્યું છે. નામ હોવાથી આ
સૂત્રથી ય પ્રત્યય થયો નથી. છે હૂ વિગેરે નામ પણ છે અને ધાતુ પણ છે. અહીં ધાતુનું ગ્રહણ
કરવાનું હોવાથી સૂત્રમાં ધાતો. એ પ્રમાણે સ્પષ્ટીકરણ કર્યું છે. છે હિં ગણનાં ધાતુઓ ૧૯૯૧ થી ૨૦૪૪ સુધી છે.
व्यञ्जनादेरेकस्वराद् भृशाऽऽभीक्ष्ण्ये यङ् वा । ३-४-९ અર્થ:- ભુશ અને આભીષ્ય અર્થમાં વર્તતાં એકસ્વરવાળા વ્યંજનાદિ ધાતુથી
યક્ પ્રત્યય વિકલ્પ થાય છે. 'વિવેચન - ભૂશ = ધાત્વર્થક ફલાત્મક ક્રિયાની (વ્ = વિક્ષિત્તિરૂપ) વચમાં - કોઈપણ વિજ્ઞકારી ક્રિયાઓ વિના તદનુકૂલ અગ્નિ સળગાવવો,
ચુલાપર તપેલી મુકવી, આંધણ મૂકવું વિગેરે અવાંતર ક્રિયાઓ સહિત રસોઈની નિષ્પત્તિ તે ભૂશ કહેવાય છે. અથવા ફલમાં અતિરેક એટલે અનુકૂળ અવાંતર ક્રિયાઓ દ્વારા ફળમાં અધિકતા (સુંદરતા) પ્રાપ્ત થવી તેને પણ ભુશ કહેવાય છે. આભીણ્ય = વિનકારી અવાંતર ક્રિયાઓ રહિત વિક્લિત્તિરૂપ મુખ્ય
ક્રિયાનું વારંવાર કરવું તેને આભીણ્ય કહેવાય છે. . (૧) પૃશં પુનઃ પુન: વી પ્રવૃતિ - પાપતે = તે ઘણું રાંધે છે અથવા
વારંવાર રાંધે છે. ૩પ-પા (૮૯૨) સાધનિકા ૩-૩-૩ માં કરેલી છે.
