________________
૮૪
વાક્ય જ રહેશે.) આ ત્રણ શબ્દો પૂજા અર્થમાં વર્તતાં હોય તો જ આ સૂત્રથી સમાસ થશે.
સૂત્રમાં બહુવચન આકૃતિગણના ગ્રહણ માટે છે. ત-તમૌ જ્ઞાતિપ્રશ્ને । ૩-૧-૨૦૧.
અર્થ:- ઐકાર્યકòતર અને તમ નામ જાતિ સંબંધી પ્રશ્ન એવો અર્થ ગમ્યમાન હોય તો જાતિવાચક નામની સાથે તત્પુરૂષ કર્મધારય સમાસ પામે છે.
સૂત્ર સમાસઃ- તજી તમશ્ચ તરતમૌ (ઇ.ક્ર.)
ખાતે પ્રશ્ન:-જ્ઞાતિપ્રશ્ન:, તસ્મિન્. (ષ.તત્પુ.)
વિવેચનઃ- તરત:,
कतमगार्ग्यः અહીં તર અને તમ નામનો જાતિવાચક જ્ડ અને ર્ય નામની સાથે આ સૂત્રથી તત્પુ. કર્મ. સમાસ થયો છે.
-
=
जातिप्रश्न इति किम् ? कतरः शुक्लः કોણ ધોળું છે ? અહીં જાતિ સંબંધી પ્રશ્ન નથી પણ ગુણ સંબંધી પ્રશ્ન છે. તેથી સમાસ ન થતાં વાક્ય જ રહ્યું છે.
कतमःगन्ता કોણ જનાર છે ? અહીં પણ જાતિ સંબંધી પ્રશ્ન નથી પરન્તુ ક્રિયા સંબંધી પ્રશ્ન છે. તેથી સમાસ ન થતાં વાક્ય જ રહ્યું છે. વિશેષળ.... ૩-૧-૯૬થી આ સમાસો સિદ્ધ જ હતાં છતાં પણ આ સૂત્રની રચના કરી તેથી નિયમ થયો કે તર અને તમ નામનો “જાતિ સંબંધી પ્રશ્ન' એવો અર્થ ગમ્યમાન હોય તો જ જાતિવાચક નામની સાથે સમાસ થશે અન્યથા નહિં.
=
નિ ક્ષેત્તે । રૂ-૬-૨૦.
અર્થ:- ઐકાર્થક એવું પ્િ નામ નિન્દા ગમ્યમાન હોય તો કુત્સ્યવાચક (નિન્દવાચક) નામની સાથે તત્પુરૂષ કર્મધારય સમાસ પામે છે.
