________________
૫૮
गणधरोक्तिः
રિ સૂત્રથી થયેલ પદી વિભક્ત્યન્ત ગળધર નામનો
ૐત્તિ નામની સાથે આ સૂત્રથી તત્પુરૂષ સમાસ થયો છે. એજ પ્રમાણે સિદ્ધસેનઋતિ:, ધર્માનુસ્મરણમ્, તત્ત્વાવિન્તનમ્ વગેરે સમાસો થશે. યાજ્ઞાતિમિઃ । રૂ-૨-૭૮.
-
અર્થ:- ષષ્ચન્ત નામ યા વગેરે નામની સાથે તત્પુરૂષ સમાસ પામે છે. સૂત્ર સમાસ:- યાન આવી યેષાં તે -યાનાવવ:, તૈ: (બહુ.)
વિવેચનઃ- બ્રાહ્મળયાન:, ગુરુપૂન:- ષષ્ચન્ત એવા બ્રાહ્મળ અને ગુરુ નામનો યાન અને પૂજ નામની સાથે આ સૂત્રથી તત્પુરૂષ સમાસ થયો છે.
અહીં યાન, પૂજ શબ્દ અ પ્રત્યયાન્ત કૃદન્ત હોવાથી ઉપરના કૃતિ સૂત્રથી સમાસ થઈ જ જાત. પણ ર્મા...૩-૧-૮૩ થી તેનો નિષેધ થતો હતો. અને યાન વગેરે નામની સાથે સમાસ કરવો છે. તેથી આ સૂત્રની રચના કરી છે. બહુવચન આકૃતિગણના ગ્રહણ માટે છે. તેથી ગુરુસÍશ:, ગુરુસન: વગેરે સમાસો થશે.
તેથી ૩-૧-૭૭ સૂત્રનો અપવાદ ૩-૧-૮૩ સૂત્ર છે. અને ૩-૧-૮૩ નો અપવાદ ૩-૧-૭૮ સૂત્ર છે.
પત્તિ-થો ગળòન । રૂ--૭૬.
અર્થ:- પત્તિ અને રથ એ ષષ્ચન્ત નામ ળ નામની સાથે તત્પુરૂષ સમાસ પામે છે.
સૂત્ર સમાસઃ- પત્તિશ્ચ થશ વૃત્તિરથી (ઇ.૪.)
વિવેચન:- પત્તિયાળ:, થાળ: વૃત્તિ અને રથ એ ષષ્ચન્ત નામનો પળ નામની સાથે આ સૂત્રથી તત્પુરૂષ સમાસ થયો છે.
पत्तिरथाविति किम् ? धनस्य गणकः = ધનને ગણનાર. અહીં વૃત્તિ અને રથ શબ્દાળ શબ્દની સાથે નથી પણ ધન શબ્દની સાથે નળ શબ્દ છે. તેથી આ સૂત્રથી તત્પુરૂષ સમાસ થતો નથી. તો પ્રશ્ન થાય કે આ સૂત્રથી ન થાય તો કૃતિ ૩-૧-૭૭ થી તો સમાસ
