________________
૫૪
સૂત્ર સમાસઃ- ન વિશતિ: આવિ: યસ્ય સ:-વિશત્યાવિઃ, તેન (બહુ.) વિવેચનઃ- વિંશતિ:-ાવિતિ:, પાત્રત્રાત્-ાત્રિશત્ અહીં તૃતીયાન્ત હ્ર નામનો વિશતિ અને ત્રિશત્ નામની સાથે આ સૂત્રથી તત્પુરૂષ સમાસ થયો છે. અને આ સૂત્રથી શબ્દને અર્ આગમ થવાથી પાત્ થયું. તૃતીયસ્ય... ૧-૩-૧ થી ર્ નો 7 ના યોગમાં ન વિક્લ્પ થવાથી બે સમાસ થયા છે.
વિંશતિ ને બદલે વિતિ હોવું જોઈએ પણ સૂત્રકારે પોતે જ 7 નો ઞ કર્યો નથી અને નવતિ શબ્દ જ રાખ્યો છે તેથી સૂત્રના સામર્થ્યથી જ સમાસમાં વિશતિ શબ્દ જ રહ્યો છે. હવે નગત્ ૩૨-૧૨૫ થી પણ 7 ના ઝ થશે નહી.
ચતુર્થાં પ્રવૃત્યા । રૂ-૨-૭૦,
પરિણામિકારણવાચક નામની સાથે ચતુર્થી વિભક્યન્ત વિકારવાચક નામ તત્પુરૂષ સમાસ પામે છે. (સૂત્રમાં પ્રકૃતિ છે તેથી અર્થાપત્તિથી વિકૃતિ આવે.)
અર્થ:- પ્રભૃતિ
-
વિવેચનઃ- યૂપા – અહીં પરિણામિવાચક વારુ નામની સાથે વિકારવાચક યૂપ નામનો આ સૂત્રથી તત્પુરૂષ સમાસ થયો છે. જે થાય તે વિકૃતિ અને જેમાંથી થાય તે પ્રકૃતિ. અહીં વારું એ પ્રકૃતિ છે અને યૂપ એ વિકૃતિ છે. કેમકે લાકડામાંથી ખીલો બને છે.
પ્રત્યેતિ વિમ્ ? ધનાય સ્વાતી = રાંધવામાટેની થાળી. અહીં સ્થાતી શબ્દ પ્રકૃતિવાચક નથી. કારણ કે થાળીમાંથી રંધાતુ નથી પણ થાળીમાં રન્ધાય છે. ર—નાય શબ્દ વિકારવાચક છે. પણ સ્થાળો નો નહીં તેથી આ સૂત્રથી સમાસ થતો નથી.
હિતાવિમિઃ । ૩-૧-૭૨.
અર્થ:- ચતુર્થ્યન્ત નામ ફ્તિ વગેરે નામની સાથે તત્પુરૂષ સમાસ પામે છે. સૂત્ર સમાસ:- હિતમ્ આવિ: યેષાં તે - હિતાય:, તૈ: (બહુ.) વિવેચનઃ- મોહિતમ્, ગોકુલમ્ - ચતુર્થ્યન્ત એવા ો નામનો હિત અને સુઘ
