________________
૨૬
રૂત્ત્વ રૂતિ વિમ્ ? યાવત્ વત્ત તાવત્ મુત્તમ્ - જેટલું આપ્યું તેટલું ખાધું. અહીં કેટલું ખાધું તેની ચત્તા જણાતી નથી. તેથી આ સૂત્રથી અવ્યયીભાવ સમાસ ન થતાં વાક્ય જ રહ્યું.
પર્યપા-ડ-હાર્ પશ્ચમ્યા । રૂ-૨-૩૨.
અર્થ:- જો પૂર્વપદનો અર્થ પ્રધાન હોય તો પત્તિ, અપ, આફ્ (મા), વહિસ્ અને અશ્રુ ધાતુ જેના અંતમાં છે એવા નામો, પંચમ્યન્ત નામની સાથે અવ્યયીભાવ સમાસ પામે છે.
સૂત્ર સમાસ:- શ્ચિ પશ્ચ આર્ત્ત શ્ચિ મન્ ૬ તેમાં સમાહાર:પર્વપાડડબહિર્. (સમા.૪.)
-
વિવેચનઃ- પરિત્રિશતમ્, અપત્રિતંત્ = ત્રિગર્ત દેશને વર્જીને. અહીં ખ઼ર અને અપ નામનો ત્રિર્તમ્ય એ પંચમ્યન્ત નામની સાથે આ સૂત્રથી અવ્યયીભાવ સમાસ થયો છે. પર્યામ્યાં.....૨-૨-૭૧ થી પંચમી વિભક્તિ થઈ છે.
आग्रामम् = ગામ સુધી. અહીં આહ્ નામનો પ્રમાત્ એ પંચમ્યન્ત નામની સાથે આ સૂત્રથી અવ્યયીભાવ સમાસ થયો છે. અહીં મર્યાદા અર્થમાં આઙાવધો ૨-૨-૭૦ થી પંચમી વિભક્તિ થઈ છે.
=
વહિર્ઝામમ્, પ્રાગ્રામમ્ = ગામની બહાર, ગામની પહેલાં. અહીં વર્ અને અવન્ત પ્રાપ્ નામનો પ્રામાણ્ એ પંચયન્ત નામની સાથે આ સૂત્રથી અવ્યયીભાવ સમાસ થયો છે. અહીં દિગ્-દેશ-કાલ અર્થમાં પ્રભૃત્ય... ૨-૨-૭૫ થી પંચમી વિભક્તિ થઈ છે.
પશ્ચમ્યુંત્તિ વિમ્ ? પરિ વૃક્ષ વિદ્યુત્ = વૃક્ષ તરફ વિજળી જણાય છે. અહીં માિિન... ૨-૨-૩૭ થી દ્વિતીયા વિભક્તિ થયેલી છે. પંચમી વિભક્તિ ન હોવાથી પરિ નામનો વૃક્ષ નામની સાથે આ સૂત્રથી સમાસ થયો નથી.
નક્ષોના મિ-પ્રત્યાભિમુલ્યે । રૂ-૨-૩૩.
અર્થ:- જો પૂર્વપદનો અર્થ પ્રધાન હોય તો સન્મુખ થવું એ અર્થમાં વર્તતાં અગ્નિ અને પ્રતિ નામ જ્ઞક્ષળ (ચિહ્ન) અર્થમાં વર્તતાં નામની સાથે
