________________
૨૪૯
મ્િ નામનો તૃ, શ અને વૃક્ષ નામની સાથે કહ્યુ.... ૩-૧૪૯ થી તત્પુરૂષ સમાસ થયો છે. અને આ સૂત્રથી વ્મ્ નો છું અને મ્િ નો જી આદેશ થયો છે. ત્ આદેશમાં ત્ ઇત્ છે. ત્યવાદ.... ૫-૧-૧૫૨ થી ઘૃણ્ ધાતુને પ્િ‚ ત્ અને સદ્ પ્રત્યય લાગ્યા છે. વૃક્ષ ની સાનિકા ઉપરના ૩-૨-૧૫૧ સૂત્ર પ્રમાણે જાણવી. અનબ: વો-યત્ । રૂ-૨-૧૯૪.
અર્થ:- નગ્ અવ્યયને વર્જીને અન્ય અવ્યય એવા પૂર્વપદથી પરમાં જે ઉત્તરપદ છે તેના અવયવભૂત વા નો યદ્ થાય છે.
સૂત્ર સમાસઃ- ૬ નગ્ અનન્, તસ્માત્. (નર્. તત્પુ.)
–
વિવેચન:- પ્રકૃત્ય - પ્ર અને ત્વા નો તિી.... ૩-૧-૪૨ થી તત્પુરૂષ સમાસ થયો છે. પ્ર વગેરે ઉપસર્ગોને ર્વાદ્યનુ... ૩-૧-૨ થી ગતિસંજ્ઞા થવાથી તિ: ૧-૧-૩૬ થી અવ્યયસંજ્ઞા થાય છે. તેથી પ્ર એ અવ્યયથી પરમાં રહેલાં વત્તા નો આ સૂત્રથી યમ્ આદેશ થયો છે. તેથી પ્ર+ય. હ્રસ્વ... ૪-૪-૧૧૩ થી ય ની પૂર્વે ત્ નો આગમ થવાથી પ્રકૃત્ય થયું.
–
-
अनत्र इति किम् ? अकृत्वा 7 અને ા નામનો નગ્ ૩-૧૫૧ થી તત્પુરૂષ સમાસ થયો છે. અને 7 નો ૬ નગત્ ૩-૨-૧૨૫ થી થયો છે. અહીં ન એ અવ્યય હોવા છતાં સૂત્રમાં નિષેધ હોવાથી આ સૂત્રથી વક્ત્વા નો યર્ આદેશ થયો નથી.
પરમઋત્વા – પરમ અને નૃત્વા નામનો સન્ મહત્... ૩-૧-૧૦૭ થી કર્મધારય સમાસ થયો છે. પણ પરમ અવ્યય ન હોવાથી આ સૂત્રથી વક્ત્વા નો યર્ આદેશ થયો નથી.
उत्तरपदस्येत्येव अलं कृत्वा અહીં સમાસ નથી તેથી ત્વા ઉત્તરપદમાં ન હોવાથી આ સૂત્રથી વક્ત્વા નો યદ્ આદેશ થયો નથી. અલમ્ ને સ્વાડ્યો... ૧-૧-૩૦ થી અવ્યયસંજ્ઞા થઈ છે. ભૂષા... ૩-૧-૪ થી અલ્તમ્ ગતિસંજ્ઞક ન થવાથી તિી...૩-૧-૪૨ થી
