________________
૨૩૫ .
નચોપ્રાિિન વા | રૂ-૨-૨૨૭.
અર્થ:- પ્રાણી સિવાયનો અર્થ હોય તો ન। સમાસ વિકલ્પે નિપાતન થાય છે.
સૂત્ર સમાસઃ- ન પ્રાણી ઞપ્રાળી, તસ્મિન્. (ન. તત્પુ.)
-
વિવેચનઃ- ના, આશ: શિ:િ 7 અને (।તિ) ૧ નામનો નગ્૩-૧૫૧ થી તત્પુરૂષ સમાસ થયો છે. સમાસનો અર્થ ‘પર્વત' થતો હોવાથી પ્રાણી સિવાયનો અર્થ છે તેથી આ સૂત્રથી વિકલ્પે 7 નો ઞ થયો છે. મ્ ધાતુને નાનો... ૫-૧-૧૩૧ થી ૪ (૧) પ્રત્યય થયો છે.
અપ્રાળિનીતિ વિમ્ ? ગા: ત્રયમ્ શીતેન - અહીં 7 અને 7 નો નગ્ ૩-૧-૫૧.થી તત્પુરૂષ સમાસ થયો છે. પ્રાણી અર્થ હોવાથી આ સૂત્રથી નળ નિપાતન ન થતાં નબત્૩-૨-૧૨૫ થી ૬ નો ઞ થયો છે. પૂર્વના નગત્ ૩-૨-૧૨૫ થી ૧ ના ૬ ની નિત્ય પ્રાપ્તિ હતી. તેની વિકલ્પે પ્રાપ્તિ કરવા માટે આ સૂત્ર જુદુ બનાવ્યું.
નવાવઃ ॥ ૨-૨-૨૨૮.
-
અર્થ:- નવાવિ સમાસો નહીં કરાએલા કારાદિ આદેશવાળા નિપાતન છે. સૂત્ર સમાસઃ- નલ: આવિ: યેષાં તે- નલ્રાય: (બહુ.) વિવેચનઃ- નવઃ, नासत्यः 7 અને સ્વ નામનો જાર્થ... ૩-૧-૨૨ થી બહુવ્રીહિ સમાસ થયો છે. અને 7 અને અસત્ય નામનો નગ્૩-૧૫૧ થી તત્પુરૂષ સમાસ થયો છે. અને આ સૂત્રથી નવ માં 7 નાં ઙ્ગ નો અને નાસત્ય: માં 7 ના અન્ નો નિષેધ થયો છે. વન્ ધાતુને દવિત્ ૫-૧-૧૭૧ થી ૪ (5) પ્રત્યય થયો છે. એજ પ્રમાણે નમુત્તિ:, નક્ષત્રમ્, નલ:, નવુંસમ્, નમ્, ના, નારાનઃ, નાપિત: વગેરે. બહુવચન આકૃતિગણના ગ્રહણ માટે છે. દા.ત. નાસ્તિવઃ, નમ:, નાર: વગેરે.
અહીં 7 નો ૪ નઞર્ ૩-૨-૧૨૫ થી અને 7 નો ન્ ૩-૨-૧૨૯ થી થવાનો હતો તેનો આ સૂત્રથી નિષેધ થયો.
