________________
૨૨૮
षष्ठ्यादिवर्जनं किम् ? अन्यार्थः અન્ય અને અર્થ નામનો યજ્જ... ૩-૧-૭૬ થી ષષ્ઠી તત્પુરૂષ સમાસ થયો છે. અને નાર્થ...૩-૧૬૭ થી તૃતીયા તત્પુરૂષ સમાસ થયો છે. ષષ્ઠી અને તૃતીયા વિભક્ષ્યન્તનું વર્જન હોવાથી આ સૂત્રથી અન્ય નામને અન્તે ૬ નો આગમ થયો નથી.
આશીરાશા-ડસ્થિતાઽસ્થોત્સુ∞ોતિ-પે । ૩-૨-૧૨૦.
અર્થ:- આશિર્, માશા, ગાસ્થિત, આસ્થા, વસ્તુ, તિ અને ૫ શબ્દો ઉત્તરપદમાં હોય તો ષષ્ચન્ત અને તૃતીયાન્ત વિભક્ત્યન્ત નામને વર્જીને અન્ય વિભક્યન્ત અન્ય નામને અન્તે ૐ નો આગમ થાય છે. द् સૂત્ર સમાસઃ- આશીથ ઞાશા 7 બાસ્થિતશ ઞસ્થા ન ભુલ્લ તિથ રાથ તેષાં સમાહારઃ-આશીશાસ્થિતાસ્યોત્સુòોતિયામ્, તસ્મિન્. (સમા.૪.) વિવેચનઃ- અન્યાશી:, અન્યવાશા, અન્યવસ્થિત અન્યવસ્થા, અન્યનુર્ભુજ:, અન્યવૃત્તિ: અને અન્યત્રામ; અહીં અન્ય નામનો આશિર્ વગેરે નામોની સાથે સપ્તમી... ૩-૧-૮૮ થી તત્પુરૂષ સમાસ થયો છે. અને આ સૂત્રથી ષષ્ઠી અને તૃતીયા વિભક્તિથી અન્ય સપ્તમી વિભક્તિવાળું અન્ય નામ હોવાથી આ સૂત્રથી અન્ય નામને અન્તે ટ્ નો આગમ થયો છે. અહીં કર્મધારય, બહુવ્રીહિ, ચતુર્થી તત્પુ., પંચમી તત્પુ., સપ્તમી તત્પુ. વગેરે બધા જ સમાસો થઈ શકે. अषष्ठीतृतीयादित्येव अन्याशीः અન્ય અને શી: નામનો બચ... ૩-૧-૭૬ થી ષષ્ઠી તત્પુરૂષ સમાસ થયો છે. અને નાર્થ... ૩-૧-૬૭ થી તૃતીયા તત્પુરૂષ સમાસ થયો છે. ષષ્ઠી અને તૃતીયા વિભક્યન્ત અન્ય નામનો નિષેધ હોવાથી આ સૂત્રથી અન્ય નામને અન્ને ર્ નો આગમ થતો નથી. આશૌ: શબ્દની જેમ બધા જ શબ્દો પર છતાં ષષ્ઠી અને તૃતીયા વિભક્તિની સાથે સમાસ હોય તો વ્ નો આગમ ન થાય.
-
-
-
અષષ્ઠી... ૩-૨-૧૧૯ થી આ સમાસો સિદ્ધ જ હતાં છતાં આ સૂત્રની રચના પુનઃ કરી તેથી આ સૂત્રથી અન્ય નામને ર્નો આગમ વિકલ્પે ન થતાં નિત્ય થયો છે.
