________________
૨૦૪
વિતી+ત. રવામૂર્ખ... ૪-૨-૬૯ થી ૪ ના 7 નો 7 આદેશ. થવાથી વિતીí. ધૃવળ... ૨-૩-૬૩ થી ૬ નો ण् થવાથી વિતÍમ્ થયું. અહીં વા ધાતુનો 7 કારાદિ આદેશ નથી પણ તેં ધાતુ છે તેથી આ સૂત્રથી પૂર્વના વિ નો રૂ દીર્ઘ થયો નથી.
તીતિ વિમ્ ? સુવત્તમ્ = સારી રીતે આપ્યું. સુવા ને ..... ૫૧-૧૭૪ થી TM પ્રત્યય થવાથી સુ+વા+ત. વા ધાતુને ત્ ૪-૪-૧૦ થી વત્ આદેશ થવાથી સુત્તમ્ થયું. અહીં હ્રીઁ નો વત્ આદેશ થયો છે તે તકારાદિ નથી તેથી આ સૂત્રથી સુ નો ૩ દીર્ઘ થયો નથી. અપીવાનેવંદે । રૂ-૨-૮૬.
અર્થ:- પૌત્સ્વાદ્રિ ગણપાઠમાંના પત્તુ વગેરે નામોને વર્જીને અન્ય નામ્યન્ત નામનો અન્યસ્વર વ ઉત્તરપદમાં હોતે છતે દીર્ઘ થાય છે.
સૂત્ર સમાસ:- પીતુ: વિ: સ્મિન્ સ:-પૌવાવિ: (બહુ.) ન પીળ્વાવિ:-ગપીત્ત્વાતિ:, તસ્ય. (ન.તત્પુ.)
વિવેચનઃ- ઋષીવમ્, મુનીવમ્ - ૠષિ અને મુનિ નામનો વત્ત નામની સાથે વ.... ૩-૧-૭૬ થી તત્પુરુષ સમાસ થયો છે. વહ ઉત્તરપદમાં હોવાથી આ સૂત્રથી ઋષિ અને મુનિ નામનો ૬ દીર્ઘ થયો છે. એજ इ પ્રમાણે પીવમ્ = તે તે નગરના નામો છે.
અપીવારિતિ વિમ્ ? પીજીવમ્, વાવંદમ્ - પીળુ અને વારુ નામનો વહ નામની સાથે ષ... ૩-૧-૭૬ થી તત્પુરુષ સમાસ થયો છે. અવન્ત વહ ઉત્તરપદમાં છે. પણ પીત્તુ વગેરે નામોનું વર્જન હોવાથી આ સૂત્રથી પૂર્વનો ૩ દીર્ઘ થયો નથી. એજ પ્રમાણે વાવમ્
વગેરે.
ઋષીવમ્. માં જે વર્ષે નામ છે તે અનન્ત છે તેથી નપુંસકલિંગમાં છે. જો પુનામ્નિય: ૫-૩-૧૩૦ થી ૪ પ્રત્યય લાગીને વહૈં નામ બને તો તે પુંલિંગમાં વપરાય છે. દા.ત. ટીવ:, મુનીવહૈં, પીવહ: આ સૂત્રથી પૂર્વનો સ્વર દીર્ઘ થાય પણ વ નામ હૈં અન્તવાળુ હોવાથી પુલિંગમાં જ આવે એમ લિંગાનુશાસનથી જણાય છે. .
