________________
૧૯૯
ઉપરના ૩-૧-૮૦ થી આ સૂત્રનો પૃથક્ યોગ કરવાથી નાપ્તિ ની અનુવૃત્તિ અટકી ગઈ.
વનપિત્રાવેઃ । રૂ-૨-૮૨.
અર્થ:- પિત્રાદ્રિ ગણપાઠમાંના પિતૃ-માતૃ વગેરે નામોને વર્જીને અન્ય નામનો અન્ત્યવર્ણ વાર્ પ્રત્યય પરમાં હોતે છતે દીર્ઘ થાય છે.
સૂત્ર સમાસઃ- પિતા આ:િ સ્મિન્ સ:-પિત્રાવિ: (બહુ.) - પિત્રાવિ:-અપિત્રા:િ, તસ્ય (ન.તત્પુ.)
વિવેચનઃ- આસુતીવત: મદિરાવાળો. આસુતિ:અસ્તિ અસ્ય આ અર્થમાં આસુતિ નામને હ્રષ્યાદિ... ૭-૨-૨૭ થી વાદ્ પ્રત્યય થયો છે. અને આ સૂત્રથી આસુતિ નો અગ્ન્યવર્ણ રૂ દીર્ઘ થયો છે. એજ પ્રમાણે ઋષીવાઃ, તત્તાવા:, ઉત્સઙ્ગાવા:, પુત્રાવા:.
=
•
અપિત્રાવેરિતિ વિમ્ ? પિતૃવત્તઃ, માતૃવનઃ = પિતાવાળો, માતાવાળો. પિતા અસ્તિ અસ્ય, માતા અસ્તિ અસ્ય આ અર્થમાં ખ્યાતિમ્યો... ૭૨-૨૭ થી વાર્ પ્રત્યય થયો છે. સૂત્રમાં પિાર્િશબ્દોનું વર્જન હોવાથી આ સૂત્રથી અન્યસ્વર દીર્ઘ થયો નથી. પિત્રાદ્િ ગણપાઠમાં આવતા બીજા ઉદાહરણો આ પ્રમાણે છે. જેમકે ભ્રાતૃવત:,
उत्साहवलः.
સૂત્રમાં હ્રકારનું ગ્રહણ હોવાથી જ્યાં વત્ત શબ્દ ઉત્તરપદમાં હોય ત્યાં આ સૂત્રથી પૂર્વનો સ્વર દીર્ઘ ન થાય દા.ત. જાયવત્ત, વત્તનવતું, નાત્રાં અહીં દીર્ઘ થયો નથી. જેથી હવે વકાર હોવાથી વર્તાવ્ પ્રત્યયનું જ ગ્રહણ થશે પણ વત શબ્દનું ગ્રહણ નહીં થાય. પિત્રાતિનું વર્જન પથુદાસ નગ્ થી કર્યું છે એટલે તે નમ્ સદેશ ગ્રાહી હોવાથી પિતૃ વગેરે સ્વરાન્ત શબ્દોનો નિષેધ થવાથી બીજા સ્વરાન્ત નામોનું જ દીર્ઘ થશે. વ્યંજનાન્ત નામોનું ગ્રહણ નહીં થાય.
વિતેઃ ઋષિ । રૂ-૨-૮૩.
- કર્થઃ- વિત્તિ નામનો અન્યસ્વર વ્ સમાસાન્ત ય પર છ્તાં દીર્ઘ થાય છે.
