________________
૧૯૮
નરે । રૂ-૨-૮૦.
અર્થ:- સંજ્ઞાના વિષયમાં નર શબ્દ ઉત્તરપદમાં હોય તો વિશ્વ શબ્દનો અન્ય સ્વર દીર્ઘ થાય છે.
વિવેચનઃ- વિશ્વાનર: વિશ્વ અને નર નામનો પ્રાર્થ... ૩-૧-૨૨ થી બહુવ્રીહિ સમાસ થયો છે. અને નર શબ્દ ઉત્તરપદમાં હોવાથી આ સૂત્રથી વિશ્વ શબ્દનો અન્ત્યસ્વર દીર્ઘ થયો છે.
-
विश्वसेनः - विश्वा सेना यस्य सः અહીં વિશ્વા અને સેના નામનો પ્રાર્થ... ૩-૧-૨૨ થી બહુવ્રીહિ સમાસ થયો છે પણ સેના ઉત્તરપદમાં હોવાથી આ સૂત્રથી વિશ્વ શબ્દનો અન્યસ્વર દીર્ઘ થયો નથી. પણ પરત... ૩-૨-૪૯ થી પુંવદ્ભાવ થયો છે. વસુ-રાટો: । રૂ-૨-૮૬.
અર્થ:- વસુ અને સદ્ શબ્દ ઉત્તરપદમાં હોંતે છતે વિશ્વ શબ્દનો અન્ત્યસ્વર દીર્ઘ થાય છે.
સૂત્ર સમાસઃ- વસુશ્ર્વ રાય્ વ-વસુધૈ, તયો: (ઈ.૮.)
વિવેચનઃ- વિશ્વાવસુઃ - વિશ્વ અને વસુ નામનો પા... ૩-૧-૨૨ થી બહુવ્રીહિ સમાસ થયો છે. વસુ ઉત્તરપદમાં હોવાથી આ સૂત્રથી વિશ્વ નામનો અન્ત્યસ્વર દીર્ઘ થયો છે.
વિશ્વાર્ - વિશ્વ અને રદ્ શબ્દનો કસ્યુ ં... ૩-૧-૪૯ થી તત્પુરૂષ સંમાસ થયો છે. ટ્ ઉત્તરપદમાં હોવાથી આ સૂત્રથી વિશ્વ નામનો અન્ત્યસ્વર દીર્ઘ થયો છે.
સૂત્રમાં શત્ શબ્દને બદલે ત્ એ પ્રમાણે ૢ ના સ્થાને ર્ આદેશ કરીને મૂળ સ્વરૂપ રાગ્ નો નિર્દેશ કર્યા વગર ચર્ એવો વિકૃત આદેશ કર્યો છે તેથી એમ જણાય છે કે જ્યાં ગ્ નો પ્ ૨-૧-૮૭ થી, પ્ નો ૬ ૨-૧-૭૬ થી અને ર્ નો ત્ ૧-૩-૫૧ થી થતો હોય ત્યાંજ પૂર્વનો સ્વર દીર્ઘ થશે. દા.ત. વિશ્વાર્ટ્, વિશ્વારાક્Üામ્, વિશ્વાયત્તુ અને જ્યાં મૈં રહેતો હોય ત્યાં પૂર્વનો સ્વર દીર્ઘ નહીં થાય. દા.ત. વિશ્વાનૌ, વિશ્વાન, વિશ્વરાનો.
