________________
૧૧૭
માત્ર ઇતરેતર દ્વન્દ સમાસ કરવા માટે જ આ સૂત્રનું પ્રણયન છે. પાળવા: આ સમાસ પ્રણ..... ૩-૧-૧૩૭ થી સિદ્ધ જ હતો કારણ કે પગ અને પ૮ એ શબ્દો પ્રાણીના અંગવાચક છે. છતાં આ સૂત્રનું પ્રણયન કર્યું તેથી જ્યારે ગણના અર્થ ગમ્યમાન હોય ત્યારે સમાહાર દ્વન્દ સમાસ ન થતાં માત્ર ઇતરેતર દ્વન્દ સમાસ થયો.
વાન્તિ રૂ-૨-૨૪૭. અર્થ- સમાસમાં વર્તતાં પદોના અર્થની ગણનાનું સમીપપણું ગમ્યમાન હોય
તો દ્વન્દ સમાસો એકર્થક વિકલ્પ થાય છે. વિવેચનઃ- ૩પર્શ મહિષ, ૩પ મહિષા: –અહીં જો અને મહિષ
નામનો સાથે.... ૩-૧-૧૧૭ થી દ્વન્દ સમાસ થયો છે. તેનો આ સૂત્રથી વિકલ્પ એકાર્થક થયો છે. અહીં પણ પ... ૩-૧-૧૩ર થી વિકલ્પ દ્વન્દ સમાસ સિદ્ધ જ હતો છતાં આ સૂત્ર બનાવ્યું તેથી ગણનાનું સામીપ્ય અર્થ ગમ્યમાન ન હોય ત્યારે માત્ર ઈતરેતર દ્વન્દ સમાસ થશે.
- પ્રથમ પ્રવિણ રૂ-૨-૨૪૮. અર્થ- અહીં સમાસ પ્રકરણનાં સૂત્રોમાં જેનો પ્રથમાન્ત પદથી (પ્રથમ
વિભક્તિથી) નિર્દેશ કરાએલો હોય તે સમાસમાં પૂર્વમાં આવે છે. સૂત્ર સમાસ - પ્રથમવા ૩$ - પ્રથમો (તૂ. તપુ.) વિવેચનઃ- ઉમાશા - માત્ર અને શન શબ્દનો સન્ની.. ૩-૧-૨૦
થી સંખ્યા બહુવ્રીહિ સમાસ થએલો છે. શાસ્ત્રી... ૩-૧-૨૦ સૂત્રમાં
સત્ર વગેરે શબ્દોનો પ્રથમાન્ત પદથી નિર્દેશ કરેલો છે તેથી આ સૂત્રથી સમાસમાં માત્ર શબ્દ પૂર્વમાં આવ્યો છે. સક્ષમ - સન્ન અને ના શબ્દનો સંધ્યા... ૩-૧-૨૮ થી અવ્યયીભાવ સમાસ થયો છે. સંડ્યા... ૩-૧-૨૮ સૂત્રમાં સંખ્યાવાચક નામનો પ્રથમાન્ત પદથી નિર્દેશ કરાએલ છે તેથી આ સૂત્રથી સમાસમાં સાત એ સંખ્યાવાચક નામ પૂર્વમાં આવ્યું છે.
