________________
તેની કાળગણના પણ થવી અશક્ય થઈ પડે. આ સ્થિતિમાં યુરોપિયન સંશોધકે પહેલા બાવીશ તીર્થંકરોને ઐતિહાસિક પુરુષો માનવાનું કારણ નથી અને માત્ર છેલ્લા બે તીર્થંકરોના ઇતિહાસ સમ્બન્ધે સંશોધન કરવા ધ્યાન આપવું જોઈએ.
સમીક્ષા:
તીર્થંકર ભગવંતોના જીવનચરિત્રો આપવામાં આવ્યા છે, તેને કથાજનિત કહીને ગૌણ કરવા યોગ્ય નથી. અત્યારે અવસર્પિણીકાળ ચાલે છે, જેમાં કાળના પ્રભાવે આયુષ્ય, અવગાહના (ઊંચાઈ) વગેરે ઘટતા જાય છે. પહેલા તીર્થંકર ભગવાન ઋષભદેવ અસંખ્ય વર્ષ પહેલા (૧ કોડાકોડી સાગરોપમ પહેલા) થઈ ગયા છે તેથી તે વખતે તેટલા મોટા આયુષ્ય અને અવગાહનાનો સંભવ છે. પછીના તીર્થંકર ભગવંતો થવા વચ્ચેના અંતરને વિચારો તો તમામ આયુષ્ય- અવગાહના વગેરે ઘટી શકે તેમ છે. હાલમાં પણ જમીનોમાંથી ‘ડાયનાસોર’ વગેરે પ્રાણીઓના વિરાટકાય શરીરોહાડપિંજરો નીકળે છે, તે પણ દર્શાવે છે કે પૂર્વે શરીર મોટા હતા. વળી, કોઈ પણ વસ્તુની ખામી માટે ચાર પ્રમાણો છે. ૧. પ્રત્યક્ષ પ્રમાણ, ૨.અનુમાન પ્રમાણ, ૩.આગમ પ્રમાણ, ૪. ઉપમાન પ્રમાણ. આમાં ૨૪ તીર્થંકરો થવા બાબતે, તેમના થવાના સમય બાબતે, તેમના આયુષ્ય-અવગાહના વગેરે બાબતે આગમો એ પ્રમાણ છે. આગમો કહેનારા તીર્થંકર ભગવંતો છે. તેઓ સર્વજ્ઞ અને વીતરાગ હતા. તેઓ કદી અસત્ય બોલે તે સંભવ નથી. તેઓએ આપેલા પદાર્થો, સંઘની વિશિષ્ટ રચના, સાધુ ધર્મ, ધર્મના અનેક યોગો વગેરે અર્નેક બાબતો જોતાં પણ સ્પષ્ટ થાય છે કે તેઓ સર્વશ
૪
