________________
સરળ ગુજરાતી વ્યાકરણ
૫૧ લાગ્યું હોય અથવા તો વાક્યરચનામાંનાં બીજાં પદો ઉપરથી એ સંજ્ઞાના બહુવચનનું સૂચન ન થતું હોય તો બહુવચનસૂચક “ઓ પ્રત્યય લાગે છે. વળી આકાશ, મન, હિંમત જેવી સંજ્ઞાઓને તો બહુવચનસૂચક ઓ ક્યારેય લાગતો નથી.
મતલબ કે, સંજ્ઞાઓના બે પ્રકાર પડી શકે :
(૧) જે સંજ્ઞાઓ રૂઢિ કે પરંપરાથી લિંગસૂચક હોય છતાં જેમને લિંગસૂચક પ્રત્યયો ન લાગતા હોય અથવા લાગે તો માત્ર બહુવચનનો “ઓ પ્રત્યય લાગે તેવી સંજ્ઞાઓ. આ સંજ્ઞાઓ વાક્યમાં ગમે ત્યાં વપરાય તો તેમના રૂપમાં કોઈ ફેરફાર કે વિહાર થતો નથી. એટલે કે એ અવિકારી સંજ્ઞાઓ છે. આકાશ, મન, માળા, પિતા વગેરે અવિકારી સંજ્ઞાઓ છે.
(૨) લિંગવચનના પ્રત્યયો લેતી સંજ્ઞાઓ. આ સંજ્ઞાઓ ભિન્ન ભિન્ન લિંગવચન અનુત્સાર રૂપો ધારણ કરતી હોવાથી આવી સંજ્ઞાઓ વિકારી સંજ્ઞાઓ કહેવાય છે. છોકરાં, છોકરી, છોકરું વગેરે વિકારી સંજ્ઞાઓ છે.
' (૨) વિશેષણ : લિંગ અને વચન નીચેનાં વાક્યો વાંચો : ૧. તેના હાથમાં ધારદાર છરો હતો. ૨. તેમના હાથમાં ધારદાર છરી હતી. ૩. તેના હાથમાં ધારદાર ચપ્યુ હતું. ૪. રસ્તો સાંકડો છે. - ૫. કેડી સાંકડી છે. ૬. કડાં સાંકડાં છે.
ઉપરનાં પહેલાં ત્રણ વાક્યોમાં વપરાયેલું વિશેષણ બધે કશા ફેરફાર વિના વપરાયું છે. ચોથા, પાંચમા અને છઠ્ઠા વાક્યમાં વપરાયેલું વિશેષણ બધે કંઈ ને કંઈ ફેરફાર સાથે વપરાયું છે. પહેલા વાક્યમાં ‘છરો' સંજ્ઞા પુંલિંગ એકવચનસૂચક છે, બીજા વાક્યમાં છરી સંજ્ઞા સ્ત્રીલિંગ એકવચનસૂચક છે. ત્રીજા વાક્યમાં ‘ચપ્પ' સંજ્ઞા નપુંસકલિંગ એકવચનસૂચક છે છતાં એ ત્રણે જગ્યાએ ધારદાર' વિશેષણ એના એ રૂપમાં વપરાયું છે. ચોથા વાક્યમાં ‘રસ્તો સંજ્ઞા પુંલિંગ એકવચનસૂચક
