________________
શ્રી લબ્ધિ પ્રતિક્રમણ સૂત્ર ચિંતતિકા
૨૯
બતાવો પ્રાયશ્ચિતની વિધિ? “કૃપા કરો” ! બતાવો ! મારી આત્મશુધ્ધિનું અભિયાન. આત્મશુધ્ધિનો, હું ચાહક છું, અનુમોદક છું.
પ્રભુ ! પ્રાયશ્ચિત કેવી રીતે કરાય ? પ્રાયશ્ચિત ક્યારે કરાય ? પ્રાયશ્ચિત કોની પાસે કરાય? પ્રાયશ્ચિતની વિધિ શું? પ્રાયશ્ચિતના લાભ શું? પ્રાયશ્ચિત શાનુ શાનું કરવાનું?
સાધક ! તારી પ્રશ્નોતરી ઘણી સારી છે. પણ પ્રશ્ન પરંપરા પાછળ તારો આશય શુધ્ધ છે ? પવિત્ર બનવાની તને તાલાવેલી છે ?
જિનશાસનમાં પ્રાયશ્ચિતનું ખૂબ મહત્ત્વ છે. સવારથી પ્રારંભ કરી રાત્રિ સુધીની દરેક ક્રિયા પ્રત્યેક વાણી પ્રત્યેક વિચાર પ્રત્યેક અધ્યવસાયમાં જાગ્રત રહીને પૂછવાનું છે. મારું મન પ્રાયશ્ચિતમાં છે મારું મન પવિત્ર છે. વિશુધ્ધ છે.
તારી જિજ્ઞાસા છે એટલે વાત કરું. જિનશાસનના પ્રાયશ્ચિત્તના મુખ્ય પ્રકાર ૧૦ છે. તેના ભેદ-પેટાભેદ અનેક છે. જેટલી મન-વચનકાયાની દુઃપ્રવૃત્તિ છે. તેટલા પ્રાયશ્ચિતના સ્થાન છે.
વ્યક્તિ-વ્યક્તિએ પ્રાયશ્ચિતના સ્થાન અલગ છે. પ્રાયશ્ચિતના પ્રકારો અલગ છે. જેટલીવાર મનની મલિનતા થઇ તેટલી વાર પ્રાયશ્ચિત કરવાનું.
તસ્સ ઉત્તરી તો પ્રાયશ્ચિત પાઠ છે. કાઉસ્સગ્ગ પ્રાયશ્ચિત છે. તપ પ્રાયશ્ચિત્ત છે. સ્વાધ્યાય પ્રાયશ્ચિત્ત છે. મનને નિર્મળ કરતી દરેક પ્રક્રિયા પ્રાયશ્ચિત છે.
જિનશાસનમાં તસ્કઉત્તરીસૂત્રથી પ્રારંભ કરી અનેક નાના મોટા ગ્રંથોમાં પ્રાયશ્ચિતનું વિધાન છે. મહાનિશીથ સૂત્રનું ૧ હું અધ્યયન સલ્લુઘ્ધરણ શલ્યોધ્ધાર પ્રાયશ્ચિત્ત અંગેનો એક અનુપમ ગ્રંથ છે. મિચ્છામિ દુક્કડં થી પ્રારંભ કરી પારાંચિત પ્રાયશ્ચિત સુધીના શાસ્ત્રમાં વિધાન છે.
