Samyaktva Rahasya Prakaranam

SR No.: 005776
Original Sutra Author: N/A
Author: Siddhasensuri, Hitvardhanvijay
Publisher: Kusum Amrut Trust
Publication Year: 2010
Total Pages: 194
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 5 MB

Page 65

૩. “નવતત્ત્વ પ્રકરણમાં પૂ. પૂર્વાચાર્ય શ્રી ભાવદેવસૂરિ મહારાજે કહ્યું છે–
सव्वाइं जिणेसर भासियाई वयणाइं नन्नहा हुंति । इय बुद्धि जस्स मणे सम्मत्तं निच्चलं तस्स ॥ સારાર્થ : જિનેશ્વરે ભાખેલું વચન અન્યથા ન જ હોઈ શકે એવો દઢ અભિપ્રાય જેને છે
તેનું સમ્યત્વ નિશ્ચલ છે. + બે પ્રકારે સમ્યકત્વ:
સમ્યક્ત્વના બે પ્રકારો ત્રણ રીતે થઈ શકે છે. જે નિખ્ખાંકિત છે. ૧. દ્રવ્ય સમ્યકત્વ અને ભાવ સભ્યત્વ. ૨. વ્યવહાર સમ્યત્વ અને નિશ્ચય સમ્યકત્વ. ૩. નિસર્ગ સમ્યકત્વ અને અધિગમ સમ્યક્ત્વ.
દ્રવ્ય સમ્યકત્વ અને ભાવ સમ્યકત્વનું વર્ણન પૂર્વે પાંચમી ગાથામાં થઈ ચૂક્યું છે તેથી તેની પુનરાવૃત્તિ કરીશું નહિ. હવે, નિશ્ચય-વ્યવહાર સમ્યત્વને વિચારીએ. સમ્યજ્ઞાનથી, વાસિત થયેલી આત્મપરિણતિને નિશ્ચયે સમ્યકત્વ કહેવાય. આ નિશ્ચય સમ્યક્ત્વ ચોથા ગુણ સ્થાનકની પ્રાપ્તિ નથી થતી ત્યાં સુધી પ્રગટતું નથી. ચોથું અને તેની ઉપરના ગુણસ્થાનકોમાં નિશ્ચય સમ્યકત્વ ઘટી શકે.
અહીં જો પ્રશ્ન થતો હોય કે પહેલાં ગુણસ્થાનકે નિશ્ચય સમ્યકત્વ નથી હોતું તેનું શાસ્ત્રીય કારણ શું છે? તો તેનો ઉત્તર છે કે પહેલાં ગુણસ્થાનકે આત્માને જે મતિ અને શ્રુતજ્ઞાન મળ્યાં છે તે અજ્ઞાન સ્વરૂપ છે. નિશ્ચયના મત અનુસાર જ્ઞાન વિગેરે ગુણોની નિર્મળ પરિણતિ જ જ્યારે સમ્યકત્વ સ્વરૂપ છે ત્યારે એ પરિણતિ જ્યાં મલિન છે ત્યાં પ્રસ્તુત સમ્યકત્વ ક્યાંથી સંભવે?
મિથ્યાત્વના આચારોના પરિહારની પ્રતિજ્ઞા વ્યવહાર સમ્યકત્વ છે અને આઠ પ્રકારના દર્શનાચારનું પરિપાલન પણ વ્યવહાર સમ્યકત્વ છે.
સ ત્વસ્તવપ્રકરણ' માં લખાયું છે કેनिच्छ्यओ सम्मत्तं, नाणाइमयप्प सुद्ध परिणामो । इयरं पुण तुह समए, भणिअं सम्मत्तहेऊहिं ॥
સારાર્થ જ્ઞાનાદિમય આત્મપરિણામ એટલે નિશ્ચય સમ્યક્ત્વ. તેની પ્રાપ્તિમાં નિમિત્તભૂત બનનારો આચાર એટલે વ્યવહાર સમ્યકત્વ.
જાતિસ્મરણજ્ઞાન વગેરે સ્વતઃપ્રગટ થનારાં નિમિત્તને પામીને આત્મા પોતાના પરિણામોની શુદ્ધિ કરે, એ દ્વારા સમ્યકત્વની પ્રાપ્તિ કરે ત્યારે તે સમ્યકત્વને નિસર્ગ સમ્યક્ત્વ કહેવાય.
६४
. 'बोधिपताका' टीकया विभूषितं