________________
વાનરને મદિરા માવા સમ, વિષયસુખોની સ્મૃતિ, સંયમ-સ્વાધ્યાયે લીન બની, સંસ્કારનાશને કરતા. ધન. ૪૫
દોંષ રૂપ ગણ્યા છે.
શિષ્ય : આપની વાત સાંભળી હવે મને પણ એની ભાવના થાય છે કે હું ય વસ્તુઓ લેતા-મૂકતા જોયા પછી, પ્રમાર્જવાની વિધિ સાચવું. ગુરુદેવ ! મને એની બાધા જ આપી દો.
ગુરુ : તને આવો ભાવ જાગ્યો એ ખૂબ સારી વાત છે. પણ પ્રતિલેખન, પ્રમાર્જન એ બેય કરનારાઓ પણ દોષના ભાગી બને છે, જો તેઓ એ વિધિપૂર્વક ન કરતા હોય. એટલે જ તો હજી બીજા ત્રણ ભાંગાઓ સમજવાની પણ ખાસ જરૂર છે.
દુષ્પ્રતિલેખન+દુષ્પ્રમાર્જન ઃ જેટલા ભાગમાં વસ્તુ અડકવાની હોય એ બધોજ ભાગ એકદમ ઉપયોગપૂર્વક જોવો એનું નામ પ્રતિલેખન છે. એજ શાસ્ત્રાનુસારી પ્રતિલેખન છે. વસ્તુ જેટલા ભાગમાં અડકવાની હોય એના કરતા ઓછા વત્તા ભાગને ધ્યાનથી જુએ કે આખો ભાગ પણ બેધ્યાન બનીને જુએ તો એ દુષ્પ્રતિલેખન જ કહેવાય.
(ક) કાપનું ઢોળાયેલું પાણી લુંછવા સંયમી મોટું ચોરસ લુંછળિયું હાથમાં લઈ જુએ તો ખરો. પરંતુ એના એકે એક ભાગ ઉપર દૃષ્ટિ પડવી જોઈએ. એમાંય લુંછણિયું મેલું હોવાથી તેમાં જલ્દી જીવ ન દેખાય. માટે એ તો વધુ એક ધ્યાનથી જોવું પડે.
પણ હવે બે સેકંડમાં જ એ લુંછણિયું જોઈ લે અને પાણી લુંછવા માંડે તો એમ માનવું પડે કે આ દૃષ્ટિ પ્રતિલેખન વિધિસર થયું નથી.
આખા લુંછણિયાના નવ ભાગ કલ્પી કે છેવટે ત્રણ ભાગ કલ્પી એ પ્રત્યેક ભાગ ઉપર ઝીણવટ ભરેલી દિષ્ટ પાડવી જોઈએ. અને એ પણ લુંછણિયાની બંને બાજુ ! એ પછી જ એનો ઉપયોગ કરી શકાય.
એ ઉપયોગ પૂર્વે એ લુંછણિયાને દંડાસનાદિથી પુંજી લેવું પડે. (હાલ તો એ લુંછણિયાને સહેજ ખંખેરી લેવાનો વ્યવહાર ચાલે છે.)
હવે એ રીતે પુંજવામાં કે ખંખેરવામાં ય ગોટા વાળે, એક બાજુ જ પુંજે, બીજી બાજુ ન પુંજે કે ખંખેરતી વખતે જોરજોરથી ખંખેરે અથવા તો એટલું ધીમે ખંખેરે કે લુંછણિયાના બધા ભાગ ઉપર એની અસર જ ન પહોંચે..... આ બધી પ્રમાર્જનાની અવિધિઓ છે.
વળી એ લુંછણિયું પણ ચોખ્ખા પ્રકાશમાં જુએ તો સુપ્રતિલેખન બને. બાકી અંધારીયા જેવા ઓરડામાં લુંછણિયું જુએ તો એ દુષ્પ્રતિલેખન જ કહેવાય.
(ખ) જ્યાં વધુ પ્રકાશ આવતો હોય ત્યાં જઈને ઘડો જોવાને બદલે, મંદ પ્રકાશવાળા સ્થાને ઘડો જુએ તો દુષ્પ્રતિલેખન ગણાય. તથા ઘડાની અંદર તળીયાનો ભાગ તો હજી સ્પષ્ટ દેખાય પણ એના ગળાના ભાગથી નીચેનો ભાગ વગેરે સ્થાને ધ્યાનથી જોવા માટે ઘડો ઉંચો- ર
વીર વીર વી વીર વીર અષ્ટપ્રવચન માતા ૦ (૧૫૩) વીર વીર વીર વીર વીર