Siddha Hemchandra Shabdanushasanam Part 02

SR No.: 005770
Original Sutra Author: N/A
Author: Jagdishbhai
Publisher: Jagdishbhai
Publication Year: 2013
Total Pages: 396
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 9 MB

Page 73

૪૪૧
શ્રીસિદ્ધહેમચન્દ્રશબ્દાનુશાસન ભાગ-૨ રૂત્યમિ ડિત્યજ્યસ્વરદ્વિતો પ્રવાદુન્નમ્ (પ્રીતિવળે) “ૐાતી" ત્યસ્થ “શિયામ્યા” [उणा० ३६४.] इति निपातनाद् ये वृद्धौ च आर्य प्रीतिसंबोधने ।
અનુવાદ - “નમવું” અર્થવાળો “નમ્” ધાતુ પહેલાં ગણનો છે. આ “નમ્" ધાતુથી “ક” (૩૦ ૯૫૨) સૂત્રથી “મમ્" પ્રત્યય થતાં “નમ” શબ્દ પ્રાપ્ત થાય છે. આ “નમસ” અવ્યય નમસ્કાર કરવા સ્વરૂપ અર્થમાં છે.
હોવું” અર્થવાળો “ધૂ” ધાતુ પહેલા ગણનો છે. આ “બૂ ધાતુથી “થિ-ન્યૂષિ” (૩વિ ૯૭૧) સૂત્રથી “વિ” એવો “” પ્રત્યય થતાં તથા બહુલ અધિકારથી “”નો આગમ થતાં “મૂય{” શબ્દ પ્રાપ્ત થાય છે. આ “મૂયમ્" અવ્યય પુનર્ (અધિક) અર્થમાં છે. “પૂયોપિ ગતં વાતુ” ફરીથી પણ આપ મને પાણી આપો અર્થાત્ આપ અધિક પાણી આપો. “મૂયોfપ પૃાતુ” આપ અધિક ગ્રહણ કરો. આ પ્રમાણે “મૂયસ્” અવ્યયના અનેક પ્રયોગો જોવા મળે છે.
“B” ઉપસર્ગપૂર્વક ગતિ અર્થવાળો “શું” ધાતુ બીજા ગણનો છે. આ “સુ” ધાતુથી (૩Mાદ્રિ ૯૫૨) સૂત્રથી “સુ” પ્રત્યય થતાં “પ્રાયમ્” શબ્દ પ્રાપ્ત થાય છે. આ “પ્રાયઃ” અવ્યય બહુલ અર્થમાં છે.
y” ઉપસર્ગ પૂર્વક પ્રાપ્તિ અર્થવાળો “વ” ધાતુ પહેલા ગણનો છે. આ “વ” ધાતુથી “-વહિ-વરિ.” (૩દ્ધિ ૭૨૬) સૂત્રથી “f” એવો “ડર” પ્રાપ્ત થાય છે તથા ઉપાજ્યમાં વૃદ્ધિ થતાં “પ્રવાદુ” શબ્દ પ્રાપ્ત થાય છે. આ “પ્રવાદુ' અવ્યય ઉપર અર્થમાં છે.
આ જ “પ્રવા” શબ્દમાં ગણપાઠના સામર્થ્યથી “શું” અન્તપણું થતાં “પ્રવાહ” શબ્દ પ્રાપ્ત થાય છે. આ “પ્રવાહf" અવ્યય “અધ્વર્યું” અર્થમાં છે. સામાન્યથી “અધ્વર્યુ” એટલે યજ્ઞ કરનાર એ પ્રમાણે અર્થ થાય છે, પરંતુ આના અર્થને વેદિક પરંપરા પ્રમાણે સમજીએ :
જ્યારે યજ્ઞ કરવામાં આવે છે, ત્યારે યજ્ઞમાં ચાર વ્યક્તિઓ બેસે છે: (૧) હોતા, (૨) ડાતા, (૩) અધ્વર્યું, અને (૪) નમન. (૧) યજ્ઞમાં આહુતિ નાંખવાવાળી વ્યક્તિને “હોતા' કહેવાય છે, (૨) મોટેથી મત્ર બોલવાવાળી વ્યક્તિને “૩ીતાકહેવાય છે, (૩) યજ્ઞનું નેતૃત્વ કરનાર વ્યક્તિને બ્રહ્મા કહેવાય છે, આ બ્રહ્મા એ જ યજમાન છે અને (૪) યજ્ઞની સામગ્રી ભેગી કરનાર વ્યક્તિને “અધ્વર્યુ” કહેવાય છે. “અધ્ધર” એટલે યજ્ઞ અને “ગધ્વર્યુ” એટલે યજ્ઞ કરવાવાળો. આમ તો “ધ્વર" શબ્દ હિંસા અર્થમાં છે તથા હિંસાના અભાવને “અધ્ધર” કહેવાય છે. આમ યજ્ઞમાં હિંસાનો ભાવ હોતો નથી.
હવે પ્રશ્ન એ થાય કે, યજ્ઞ મૂળભૂત રીતે તો હિંસાના અભાવવાળો છે તો પછી યજ્ઞના નિમિત્તે હિંસા કેવી રીતે ચાલુ થઈ? આના અનુસંધાનમાં એવું જણાય છે કે, કેટલાક લોકોને માંસાહાર