Siddha Hemchandra Shabdanushasanam Part 02

SR No.: 005770
Original Sutra Author: N/A
Author: Jagdishbhai
Publisher: Jagdishbhai
Publication Year: 2013
Total Pages: 396
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 9 MB

Page 278

સૂ૦ ૧-૧-૩૯
૬૪૬ (श० न्यासानु०) डतौ डकारोऽनुबन्धः, स च खलतिप्रभृतीनामौणादिकाऽतिप्रत्ययान्तानामतिप्रसङ्गनिरासार्थः, अभ्युपेयते हि व्युत्पत्तिपक्षोऽप्युणादीनाम् ।
અનુવાદ - “તિ" પ્રત્યયમાં “ડર” અનુબન્ધ છે. જો “ડર” અનુબન્ધ લખવામાં ન આવે તો “ગતિ" પ્રત્યય પ્રાપ્ત થાય અને આમ થાય તો સાત્રિ સંબંધી તિ પ્રત્યયાત્તવાળા “વત્નતિ" વગેરે નામો પણ સંખ્યા જેવા બનવાની આપત્તિ આવે. આ અતિવ્યાપ્તિ નામના - દોષને ટાળવા માટે અમે “ડર” અનુબન્ધ કર્યો છે. પૂર્વપક્ષ :- “ગુણદ્રિયો વ્યુત્પનાનિ નામન” એવો એક ન્યાય છે અને આ ન્યાયથી “3” વગેરે પ્રત્યયાત્તવાળા નામોમાં પ્રકૃતિ અને પ્રત્યયોનો વિભાગ કરીને વ્યુત્પત્તિ થઈ શકતી નથી. આથી “ડર” અનુબન્ધ ન લખ્યો હોત તો પણ “વનંતિ” વગેરે નામોમાં અતિવ્યાપ્તિ નામનો દોષ ઉત્પન્ન થાત નહીં. માટે “ડર” અનુબન્ધની આવશ્યકતા નથી.
ઉત્તરપક્ષ - રૂઢિ નામોમાં વ્યુત્પત્તિપક્ષ પણ સ્વીકારાય છે. આથી વ્યુત્પત્તિપક્ષનો આશ્રય કરીને જો પ્રત્યય અને પ્રકૃતિનો વિભાગ કરવામાં આવશે તો “થતિ" વિગેરેમાં અતિવ્યાપ્તિ નામનો દોષ આવશે જ. જેનું નિરાકરણ “ડર” અનુબન્ધ દ્વારા થયું છે.
(श० न्यासानु०) 'अतु' इत्यत्रोकारानुबन्धस्तु स्पष्टमिष्टप्रतिपत्त्यर्थः, तदनुबन्धविरहे शत्रन्तादावतिप्रसङ्गस्तु नोद्भावनीयः, डतिना साहचर्य्यात् तद्धितस्यैवाऽतो ग्रहणात् । तथा चानुबन्धमुक्तस्य 'अत्' इत्यस्य निर्देशे तकारे उच्चारणार्थकत्वमपि सम्भाव्येत, सम्भाव्येत च अप्रत्ययान्तं नाम सङ्ख्यावद् भवतीत्यर्थः, स चाव्याप्त्यतिव्याप्ती सृजेदिति तभ्रमावर्ते मा स्म कोऽपि परिपतदिति युक्तस्तदनुबन्धः ।
यद्वा-अनुबन्धविरहे तकारस्योच्चारणार्थत्वाभावेऽपि अव्याप्तिः पदं मा निधात्, परं पञ्च परिमाणं यस्य स पञ्चत् वर्गः, एवं दशत् वर्ग इत्यादौ तद्धिताऽत्प्रत्ययान्तेऽतिव्याप्तिः कथङ्कारमवरुद्धयेतेति सफल एवोकारानुबन्धनिर्देशोऽपि ।
અનુવાદ ઃ- “તું” પ્રત્યયમાં જે “ડર” અનુબન્ધ કર્યો છે, તે ઈષ્ટની પ્રાપ્તિ અર્થવાળો છે અર્થાત સ્પષ્ટબોધ થાય તેવા પ્રયોજનથી લખ્યો છે. જો “ડર” અનુબન્ધ ન લખ્યો હોત તો “તુઓને બદલે “ક” થાત અને આ પરિસ્થિતિમાં શંકા થાત કે “તાર” ઉચ્ચારણવાળો હોવાથી “” પ્રત્યય પણ આવી શકે. આ પ્રમાણે “ક” પ્રત્યય લેવો કે “” લેવો? એવો સંશય ઊભો થાત. એ સંશય ન થાય માટે “૩ાર” અનુબન્ધ લેવામાં આવ્યો છે. 'પૂર્વપક્ષ :- જો “મા”માં “ ” અનુબંધ ન કર્યો હોત તો “શg” પ્રત્યયમાં પણ “મા”