Siddha Hemchandra Shabdanushasanam Part 02

SR No.: 005770
Original Sutra Author: N/A
Author: Jagdishbhai
Publisher: Jagdishbhai
Publication Year: 2013
Total Pages: 396
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 9 MB

Page 276

સૂ૦ ૧-૧-૩૯
૬૪૪ પ્રત્યયાત્તવાળું નામ સંખ્યા જેવું થવાથી સંખ્યાના કાર્યને ભજનારું થાય છે એવો અર્થ ફલિત થાય છે.
(તo yo) તિમિ: શીતઃ-તિ:, “સ@-હતેચ્છાશક્તિછેઃ વસ” [૬.૪. શરૂ૦.] તિ : તિમઃ પ્રહ-વતિયા, “પયાથી થા” [ ૭.૨.૨૦૪.] રૂતિ થા વતિ વાર ચ-તિવૃત્વ, “વારે વૃત્વમ્' [ ૭.૨.૨૦૧.] રૂતિ વૃત્વમ્ एवम्-यतिकः, यतिधा, यतिकृत्वः; ततिकः, ततिधा, ततिकृत्वः । अतुयावत्कः, વાવલ્લી, યાવર્તા; તાવ, તાવહક્કા, તાવવા; જિયેશ, ક્રિયેદ્ધા, જિત્વ: રૂ?
અનુવાદ - સૌ પ્રથમ “તિ" અંતવાળાના ઉદાહરણો બતાવે છે કેટલાકો વડે ખરીદેલ એ પ્રમાણે ખરીદવા અર્થમાં સંખ્યાવાચક એવા “તિ" અંતવાળા નામથી (૬/૪/૧૩૦) સૂત્રથી “" પ્રત્યય થતાં “ત:” શબ્દ પ્રાપ્ત થાય છે.
“કેટલા પ્રકારોવડે” એ પ્રમાણે “સાયા ધા” (૭/૨/૧૦૪) સૂત્રથી પ્રકાર અર્થમાં “ધા" પ્રત્યય થતાં “તિધા" એ પ્રમાણે તદ્ધિતવૃત્તિ પ્રાપ્ત થાય છે.
કેટલીવાર આ ક્રિયા થઈ ?” એ પ્રમાણે “ઋતિ" નામને વાર અર્થમાં “વારે 9ત્વ” (૭) ૨/૧૦૯) સૂત્રથી “કૃત્વ" પ્રત્યય થતાં “તિવૃત્વ” એ પ્રમાણે તદ્ધિતવૃત્તિ પ્રાપ્ત થાય છે.
જે પ્રમાણે “જિમ્” સર્વનામમાંથી બનેલા “ઋતિ" નામને જુદાં જુદાં અર્થવાળા પ્રત્યયો લાગ્યા એ જ પ્રમાણે “” સર્વનામ અને “” સર્વનામમાંથી બનેલા “ત્તિ” અને “તતિ” શબ્દને પણ ઉપરોક્ત પ્રત્યય લાગતા “તિ” વગેરે શબ્દો પ્રાપ્ત થાય છે, જેના અર્થો આ પ્રમાણે છે. “તિ.” જેટલાવડે ખરીદેલું, “તિધા" - જેટલા પ્રકારોવડે, “તત્વમ્” જેટલી વાર, “તતિ” તેટલાવડે ખરીદેલું, “તતિધા” તેટલા પ્રકારોવડે, “તતિત્વમ્” - તેટલીવાર.
“મા” અંતવાળા સંખ્યાવાચકનામોના ઉદાહરણો બતાવે છે : શબ્દોની વ્યુત્પત્તિ ઉપર પ્રમાણે સમજી લેવી. “યાવ:” જેટલાવડે ખરીદેલું, “યાવદ્ધા" - જેટલા પ્રકારોવડે, “વાવેતૃત્વ" - જેટલીવાર. તાવ” - તેટલાવડે ખરીદેલું, “તાવા” - તેટલા પ્રકારોવડે, “તાવવ” - તેટલીવાર. “વિયે.” - કેટલાવડે ખરીદેલું, “વિદ્ધા” - કેટલા પ્રકારોવડે, “
યિત્વ" - કેટલીવાર. હવે પછીના સૂત્રોમાં આચાર્ય ભગવંત શ્રી હેમચન્દ્રાચાર્ય વિરચિતન્યાસ મળ્યો નથી અથવા તો થોડો ઘણો મળ્યો છે. આથી પરમપૂજ્ય શ્રી વિજયલાવણ્યસૂરીશ્વરજી મ.સા. એ અનુસંધાન