Page Text
________________
૬૧૧
શ્રીસિદ્ધહેમચન્દ્રશબ્દાનુશાસન ભાગ-૨ “ોતડુ” ધાતુ છે, તે આમ તો “વુદ્રિ” ગણપાઠનો જ છે. છતાં પણ “મા” સ્વરૂપ ધાતુ સ્વતંત્રતાથી અનેકસ્વરવાળો છે. જ્યારે બાકીનાં “પુરાદ્રિ” ધાતુઓ સ્વાર્થિક એવો “બ” ઉમેરાયા પછી અનેકસ્વરી થાય છે. માટે “મોતડુ"અનેકસ્વરીનાં પાઠમાં અલગથી નિર્દેશ કર્યો છે.
આચાર્ય ભગવંતે” આદિમાં સમુદાય સ્વરૂપ “હું”, ”, “f' રૂવાળા ધાતુઓ બતાવ્યા તેમજ આદિમાં “ો” તેમજ “” અને “” તથા “” રૂવાળા ધાતુઓ બતાવ્યા. હવે એના સિવાયના તમામ ધાતુઓમાં આદિમાં રૂતુ સંજ્ઞા આવશે નહિ. આથી આદિમાં જે પણ વર્ણો હશે તે ધાતુનાં અવયવ સ્વરૂપ જ હશે. હવે તમામ ધાતુઓ ઓછામાં ઓછા એક સ્વરવાળા તો છે જ. આથી ક્યાંતો એકલા સ્વરવાળા ધાતુઓ આવશે (દા. ત. ત્ર) અથવા તો વ્યંજન સ્વરવાળા આવશે. (દા.ત. “પા” ધાતુ) અથવા તો વ્યંજન + સ્વર + વ્યંજનવાળા આવશે. (દા.ત. “પ” ધાતુ) હવે ધાતુપાઠમાં “આચાર્ય ભગવંતશ્રીએ પ્રથમ માત્ર એક સ્વરવાળા ધાતુઓ બતાવ્યા છે, જેમાં ક્યાંતો એકલા સ્વરવાળા ધાતુઓ આવશે અથવા તો વ્યંજન અને સ્વર અંતવાળા ધાતુઓ આવશે. (દા.ત. “ઋ” તેમજ “” ધાતુ) આવા ધાતુઓમાં પ્રથમ અંતવાળા આવશે. પછી ના અંતવાળા આવશે. એ પ્રમાણે ચૌદ સ્વરોનો ક્રમ આવશે.
હવે વ્યંજન + સ્વર + વ્યંજન સંતવાળા ધાતુઓ આવશે. (દા.ત. “પર્” ધાતુ) આવા ધાતુઓમાં સૌ પ્રથમ પરમૈપદનાં ધાતુઓ આવશે અને તેમાં પણ “" વ્યંજન સંતવાળા ધાતુઓનો નિર્દેશ પહેલા કરવામાં આવશે. પછી “' વ્યંજન સંતવાળાં ધાતુઓનો નિર્દેશ કરવામાં આવશે. યાવત્ “” વ્યંજન સંતવાળા સુધીનાં ધાતુઓનો નિર્દેશ કરાશે. ત્યારબાદ આત્મપદી ધાતુઓ આ જ ક્રમથી બતાવવામાં આવશે તેમજ ઉભયપદી ધાતુઓ પણ આ જ ક્રમથી બતાવવામાં આવશે.
હવે આ વર્ણક્રમનાં પાઠથી અતિરિક્ત જેટલાં પણ વર્ષો હશે એ અનુબંધ સ્વરૂપ (ફત સંજ્ઞા સ્વરૂપ) જાણવા યોગ્ય છે. આથી ક્યાંય પણ અતિવ્યાપ્તિ નામનો દોષ આવશે નહિ. નામોમાં તેમજ પ્રત્યયોમાં તે તે સૂત્રની વ્યાખ્યાથી જ બોધ થઈ જશે. આ પ્રમાણે “આચાર્ય ભગવંતે” ત્ સંજ્ઞાનું એક જ સૂત્ર બનાવવા દ્વારા એમનાં “કલિકાલસર્વજ્ઞ”નાં બિરૂદને સાર્થક કર્યું છે. એમના દ્વારા થયેલી અભુત વ્યવસ્થાને જોઈને અમારું મસ્તક સાહજિક જ ઝૂકી જાય
“વીધી િવગેરે ચાર ધાતુઓ પણ અનેકસ્વરવાળા છે એવું કેટલાક લોકો માને છે. આપણા ધાતુપાઠમાં આ ધાતુઓ જોવામાં આવતાં નથી.
| SR No. | 005770 |
| Book Title | Siddha Hemchandra Shabdanushasanam Part 02 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Jagdishbhai |
| Publisher | Jagdishbhai |
| Publication Year | 2013 |
| Total Pages | 396 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 9 MB |