Siddha Hemchandra Shabdanushasanam Part 02

SR No.: 005770
Original Sutra Author: N/A
Author: Jagdishbhai
Publisher: Jagdishbhai
Publication Year: 2013
Total Pages: 396
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 9 MB

Page 239

૬૦૭
શ્રસિદ્ધહેમચન્દ્રશબ્દાનુશાસન ભાગ-૨ તમારે કહેવું જોઈએ નહિ. કારણ અમને તો આવી આપત્તિ આવતી જ નથી. શાસ્ત્રનાં રચયિતાની આ શૈલી છે કે જે વર્ણ અંતવાળા ધાતુઓ હોય તે વર્ણાન્તવાળા ધાતુઓનો સમાવેશ ત્યાં જ કરવામાં આવે છે. દા.ત. આત્માનપદનાં પહેલાં ગણના ધાતુઓમાં “” વ્યંજન સંતવાળાં ધાતુઓ ૬૮૩ નંબરથી શરૂ થયાં છે. એવાં “” અંતવાળા તમામ આત્મપદી ધાતુઓનો સમાવેશ ૭૦૪ નંબર સુધી કરી દીધો છે. આથી મધ્યમાં રહેલ “સુ”, રૂત્ સંજ્ઞા થવાની આપત્તિ આવતી નથી. તેથી આદિમાં રહેલાં “સુ”, “સુ” અને “ગિ"ની રૂત્ સંજ્ઞા થાય છે એવાં પાઠમાં “આદિમાં રહેલાં” વિશેષણની આવશ્યકતા નથી.
“હું”, હું” અને “f"માં બે વર્ષનો સમુદાય જ ફત્ સંજ્ઞાવાળો થાય છે અને આવી રૂત્ સંજ્ઞાના અભાવમાં સમુદાયનો અવયવ પરાધીનપણાંથી રૂતુ સંજ્ઞાને પ્રાપ્ત કરતો નથી. આથી “સુ”, “ટુ” અને “બિ"નાં અવયવ સ્વરૂપ “3” અને “”ની રૂત્ સંજ્ઞા સ્વતંત્ર રીતે પ્રાપ્ત થતી નથી. આ પ્રમાણે “3” અને “3” અવયવ માનીને ફત્ સંજ્ઞા ન થવાથી “તિતઃ
સ્વરનોડર્નોઃ” (૪૪૯૮) સૂત્રથી તથા “ડિતઃ ર્તરિ" (૩/૩/૨૨) સૂત્રથી “” આગમ અને આત્મપદનો અભાવ સિદ્ધ થાય છે. જો સમુદાયનાં અવયવની પણ સ્વતંત્ર રીતે સ્ સંજ્ઞા માનવામાં આવત તો “યુવે” (૭૫૪ નં.ની ધાતુ) “3” તવાળો મનાત. તેથી “મ્પિતા” રૂપ થવાની આપત્તિ આવત. તે જ પ્રમાણે “ગિન્ના'(૪૧૪ નં.ની ધાતુ) ધાતુ “ફ” અનુબંધવાળો ગણાત અને તેમ થાત તો “peતિ”ને બદલે “penતે” એ પ્રમાણે આત્મપદ થવાથી અનિષ્ટ રૂપ થવાની આપત્તિ આવત.
આથી જ અમે “3” સંબંધી ફવિધિ અને “” સંબંધી વિધિ “મીધા” ન્યાયથી કહીશું. “પ્પીધાન્ય” ન્યાય આ પ્રમાણે છે – જે બ્રાહ્મણો કુંભમાં રહેલા ધાન્યને જ વાપરતા હોય એ કુંભીધાન્ય બ્રાહ્મણ કહેવાય છે. પરંતુ જેઓ કુંભમાં રહેલું ધાન્ય પણ વાપરતા હોય અને અન્ય ઠેકાણે રહેલું ધાન્ય પણ વાપરતા હોય તેઓ કુંભાધાન્ય બ્રાહ્મણ કહેવાતા નથી. એ પ્રમાણે અહીં પણ સત્ વિધિ અને ફત્ વિધિ પણ “મીધાન્ય" ન્યાયથી કહેવામાં આવે તો જ્યાં માત્ર “3” ત્ હશે ત્યાં જ “"નો આગમ થશે, તેમજ માત્ર “ફ” રૂત્ હશે ત્યાં જ આત્મપદ વિધિ થશે, અન્યત્ર નહિ થાય. “સુ”, “હું” અને “બિ” અનુબંધમાં માત્ર “” અને “3” જ રૂતું નથી, પરંતુ “સુ” “હું” અને “ગિ” પણ રૂદ્ર છે. આમ હોવાથી જ જયાં “સુ” અને “હું” રૂત્ તરીકે છે ત્યાં “ર”નો આગમ અને આત્મપદની આપત્તિ આવતી નથી. ટૂંકમાં જ્યાં સમુદાય રૂતું સંજ્ઞાવાળો હોય ત્યાં સમુદાયનાં અવયવની પૃથગુરૂત્ સંજ્ઞા થતી નથી.
પૂર્વપક્ષ :- જો તમે “લુણીધા” ન્યાયથી જ “3” ફવિધિ અને “” -વિધિ માનશો તો જે જે ધાતુઓ વગેરેમાં માત્ર “3” તું હશે ત્યાં જ “તઃ વરી.” (૪/૪૯૮) સૂત્રથી