Siddha Hemchandra Shabdanushasanam Part 01

SR No.: 005769
Original Sutra Author: N/A
Author: Jagdishbhai
Publisher: Jagdishbhai
Publication Year: 2013
Total Pages: 412
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 9 MB

Page 368

સૂ૦ ૧-૧-૨૭
૩૩૩
શબ્દ પ્રાપ્ત થાય છે. તથા “ગાય જેવો બળદ છે” જેનો એ પ્રમાણે “ોક્ષ” બહુવ્રીહિ સમાસ થાય છે. તથા “નોાસ્ય વૃદ્ધા” એ અર્થમાં “વેિર્થ” (૬/૧/૪૨) સૂત્રથી “ય” પ્રત્યય થતાં “ગૌચ” શબ્દ પ્રાપ્ત થાય છે. હવે, “વાવટાવ્ વા'' (૨/૪/૬૯) સૂત્રથી સ્ત્રીલિંગમાં ‘‘ટ્વી’ તથા “ડાયન્’” પ્રત્યય થતાં “ગૌત્સ્યાયળી” શબ્દની પ્રાપ્તિ થાય છે, જેનો અર્થ ગાય જેવો બળદ છે જેને એવાં પુરુષની વૃદ્ઘ દીકરી થાય છે.
“મિશ્રણ કરવા” અર્થવાળો “યુ” ધાતુ બીજા ગણનો છે. આ “યુ” ધાતુને “તૂ-પૂ-યુ...” (૩ાવિ૦ ૯૦૧) સૂત્રથી ક્તિ એવો “અ” પ્રત્યય થતાં “ધાતો: વળ-વર્ણસ્ય...” (૨/૧/ ૫૦) સૂત્રથી વ્” આદેશ થતાં ‘યુવ” શબ્દ થાય છે. હવે, “યૂસ્તિ” (૨/૪/૭૭) સૂત્રથી “તિ” પ્રત્યય થતાં ‘યુવતિઃ” શબ્દ થાય છે, જેનો અર્થ “યુવાન કન્યા” એ પ્રમાણે થાય છે.
“શબ્દ કરવું” અર્થવાળો “વૃદ્દ” ધાતુ પહેલા ગણનો છે. હવે, “વિત...” (૪/૪/૯૮) સૂત્રથી ‘‘”નો આગમ થતાં તેમજ “વૃંદેન્દુન્વ” (૩ળાવિ૦ ૯૧૩) સૂત્રથી “મનુ” પ્રત્યય થતાં “બ્રહ્મન્’ શબ્દ પ્રાપ્ત થાય છે. તથા “બાંધવું” અર્થવાળો “વ” ધાતુ નવમા ગણનો છે. આ “બ” ધાતુને “ટ્ટ-મૃ-તૃત્સરિ...” (૩ળાવિ૦ ૭૧૬) સૂત્રથી “ૐ” પ્રત્યય થતાં “વન્તુ” શબ્દ પ્રાપ્ત થાય છે. હવે, બ્રહ્મા છે ભાઈ.જેણીનો” એ પ્રમાણે બહુવ્રીહિ સમાસ થતાં અને સ્ત્રીલિંગમાં “તોઽપ્રનિ:”... (૨/૪/૭૩) સૂત્રથી “” પ્રત્યય થતાં “બ્રહ્મવધૂ” સ્વરૂપ શબ્દ પ્રાપ્ત થાય છે. જેનો અર્થ “બ્રહ્મા છે ભાઈ જેણીનો” એ પ્રમાણે થાય છે.
“ફેંકવું” અર્થવાળો “” ધાતુ છઠ્ઠા ગણનો છે. આ “” ધાતુથી “-|-I-શતિ...' (૩ળાવિ૦ ૩૨૯) સૂત્રથી ‘“અમ” પ્રત્યય થતાં ‘“મ” શબ્દ પ્રાપ્ત થાય છે. “ગતિ” અર્થવાળાં “ૠ” ધાતુને “તેં રં’” (૩ળવિ૦ ૭૩૬) સૂત્રથી “ૐ” પ્રત્યય થતાં અને “” આદેશ થતાં “” શબ્દ પ્રાપ્ત થાય છે. હવે “મવત્ યસ્યા: સા' એ પ્રમાણે બહુવ્રીહિ સમાસ તથા “૩૫માન...” (૨૪/૭૫)થી ‘” પ્રત્યય થતાં “મોરૂ” શબ્દ પ્રાપ્ત થાય છે, જેનો અર્થ “હાથીનાં બચ્ચાં જેવાં સાથળવાળી સ્ત્રી” થાય છે.
“” ધાતુને “નવૃત્તૌ” (૫/૧/૪૮) સૂત્રથી “ળ” અને “વૃક્” પ્રત્યય થતાં અનુક્રમે ‘“ગરજ” અને “” શબ્દોની પ્રાપ્તિ થાય છે. આ બંને શબ્દોનો અર્થ “કરનાર” એ પ્રમાણે થાય છે.
“છિ” અને “મિ” ધાતુને “કર્તા” અર્થમાં “વિપ્” પ્રત્યય થતાં અનુક્રમે “છિ” અને “મિલ્” શબ્દોની પ્રાપ્તિ થાય છે, જેનો અર્થ “છેદનાર” અને “ભેદનાર” એ પ્રમાણે થાય છે.
‘‘પો: અપત્યમ્” અહીં ‘‘કસોઽપત્યે” (૬/૧/૨૮) સૂત્રથી અપત્ય અર્થમાં “અન્” પ્રત્યય થાય છે. ‘૩] + ઞ” આ અવસ્થામાં ‘‘અસ્વયંમુવોઽવ્'' (૭/૪/૭૦) સૂત્રથી “ૐ”નો “અ”