Siddha Hemchandra Shabdanushasanam Part 01

SR No.: 005769
Original Sutra Author: N/A
Author: Jagdishbhai
Publisher: Jagdishbhai
Publication Year: 2013
Total Pages: 412
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 9 MB

Page 144

૧૦૯
સૂ૦ ૧-૧-૪
- તત્ત્વપ્રકાશિકા :औकारावसाना वर्णाः स्वरसंज्ञा भवन्ति, तकार उच्चारणार्थः । अ आ इ ई उ ऊ ऋ ऋ ल ल ए ऐ ओ औ । औदन्ता इति बहुवचनं वर्णेष्वपठितानां दीर्घपाठोपलक्षितानां प्लुतानां संग्रहार्थम्, तेन तेषामपि स्वरसंज्ञा । स्वरप्रदेशाः“રૂવચ્ચે રે યુવરત્નમ્” [૨.૨.૨૨.] રૂત્યેવમવિય: ૪
-: તત્ત્વપ્રકાશિકાનો અનુવાદ - બૌછાર અંત સુધીનાં વર્ષો સ્વસંજ્ઞાવાળા થાય છે. સૂત્રમાં સૌ પછી તવાર લખ્યો છે, તે ઉચ્ચારણના પ્રયોજનને માટે છે. ૩૫, રા, રૂ, રૂં, ૩, ૪, ઋ 7, 7, ૫, છે, મો, ગૌ આ સ્વરો છે. “સૌન્તા:” એ પ્રમાણે જે બહુવચન કર્યું છે તે વર્ણનાં પાઠક્રમમાં નહીં કહેવાયેલાં બુતોનો સંગ્રહ કરવા માટે છે. દીર્ધપાઠનાં ઉપલક્ષણથી હુતોનો પણ સ્વરોમાં સંગ્રહ કરવો છે. તેથી હુતોની પણ સ્વરસંજ્ઞા થાય છે. સ્વરસંશાનાં ઉદાહરણ સ્થાનો (પ્રયોજન સ્થાનો) “વ ચ્ચે સ્વરે યવતમ્' (૧/૨/૨૧) વગેરે સૂત્રો છે.
-: શબ્દમહાર્ણવન્યાસ :औदन्ता इत्यादि-अन्तशब्द उभयाऽर्थः-'सह तेन वर्त्तते' 'ततः प्राक् च' इति; क्वचिदन्तभूतार्थोऽन्यपदार्थो बहुव्रीह्यभिधेयः, यथा-मर्यादान्तं क्षेत्रं देवदत्तस्य, अत्र मर्यादायाः क्षेत्रावयवत्वात् क्षेत्रानुप्रवेशः । क्वचिदनन्तर्भूतार्थः, यथा-नद्यन्तं देवदत्तस्य क्षेत्रम्, क्षेत्रानवयवत्वान्नद्या अन्यपदार्थेऽनुप्रवेशाभावः ।
-: શબ્દમહાર્ણવન્યાસનો અનુવાદ :‘મા’ શબ્દ ઉભય અર્થવાળો છે. તેની સાથે વર્તે છે. આ એક અર્થ છે તથા બીજો અર્થ તેની પૂર્વમાં વર્તે છે. ક્યાંક અન્તભૂત અર્થવાળો બહુવ્રીહિ સમાસ છે અર્થાત્ બહુવીહિ સમાસવર્ડ કહેવા યોગ્ય જે અન્ય પદાર્થ છે, તેમાં બહુવ્રીહિ સમાસનો અર્થ સમાવેશ પામી જાય છે. દા.ત.
: રામ:. અહીં બહુવ્રીહિ સમાસવડે કહેવા યોગ્ય અન્ય પદાર્થ રાસભ છે. લાંબા કાન સ્વરૂપ અર્થ જેમાં સમાવેશ પામ્યો છે એવો રામ સ્વરૂપ અન્ય પદાર્થ છે. અહીં માતં ક્ષેત્રમ્ રેવેત્તી સ્વરૂપ ઉદાહરણ આપવામાં આવ્યું છે. આ સામાસિક શબ્દનો અર્થ મર્યાદા (દા.ત. આંબાના વૃક્ષ સુધી, તો આંબાનું વૃક્ષ એ મર્યાદા કહેવાશે.) અવયવવાળું ખેતર. અર્થાત્ આંબાના વૃક્ષ સ્વરૂપ અવયવ પણ ખેતરનો એક ભાગ છે. આથી અહીં એ પ્રમાણે કહી શકાશે કે ખેતર